ЖЕРАСТЫ ЯДРОЛЫҚ ЖАРЫЛЫСТАР МЕН ЖЕРСІЛКІНУЛЕР ҮЛГІСІНДЕ АУЫТҚУЛАР ЛИТОСФЕРАДАН ИОНОСФЕРАҒА ДЕЙІН ТАРАЛУЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ
https://doi.org/10.52676/1729-7885-2018-2-69-77
Аңдатпа
Семей сынау полигонындағы жерасты ядролық жарылыстар мен Алматы қ. жанындағы екі жерсілкінулер (Мb=3,5 және Мb=3,6) болуында ауытқулар литосферадан ионосфераға дейін таралу үлгісінде литосфералықатмосфералық-ионосфералық байланыстары зерттелген. Таулы жерде орнатылған зерттеу жабдықтар кешенімен жерсілкінуге дейін жеті күн бұрын бірмезгілде гамма-кванттар ағымы қарқындылығының, температураның, акустикалық импульстардың және ионосферлік сигналы жиіліктің допплерлік жылжудың (ЖДЖ) вариацияларында аномаль мәндері тіркелген. Семей сынау полигонындағы жерасты ядролық жарылыстар болуында ионосферлік сигналдың ЖДЖ вариациялары жазбаларының ретроспективалық талдауы ЖДЖ жазбаларында жарылыстан кейін 15–18 минуттан соң және акустикалық толқынға ионосфераның әсер етуінен кейін ауытқуларды анықтады. ЖЯЖ-дан радиоактивті өнімдері атмосфераға енуінде және жерсілкіну алдында гамма-кванттар ағымы артуында тіркелген аномаль мәндері, сірә, атмосфераға ауытқулар жіберілудің жалпы механизмдеріне жатады, атап айтқанда, ионосфера мен Жер арасында ортақ тогы өзгерілуіне келтіріетін, атмосфераның шекаралық қабатының ионизациясы өзгерілу.
Авторлар туралы
Н. М. Салихов
Ғарыштық зерттеулер мен технологиялары ұлттық орталғының Ионосфера институты
Қазақстан
Алматы
Қазақстан
Алматы
Г. Д. Пак
Ғарыштық зерттеулер мен технологиялары ұлттық орталғының Ионосфера институты
Қазақстан
Алматы
Қазақстан
Алматы
Әдебиет тізімі
1. Предварительный патент Республики Казахстан.. Способ дистанционного обнаружения подземного ядерного взрыва / В.Е. Зеленков, В.М. Краснов, Н.М. Салихов. – № 1743, 1995.
2. Салихов, Н.М. Отклик ионосферы на акустические источники естественного и искусственного происхождения: автореф. дисс. канд.физ.-мат.наук / Салихов Назыф Мунипович. – Томск, 1985. − 18 с.
3. Смагулов, С.Г. Знаки судьбы. Воспоминания испытателя ядерных зарядов / С.Г. Смагулов. – Саров: РФЯЦ–ВНИИЭФ, 2012. – 212 с.
4. Ядерные испытания в Арктике : Радиоэкологическая обстановка в районах проведения подземных ядерных испытаний.. / Гл. ред. В.Н. Михайлов. − 2004. − Т. 2. − Гл. 2.5. – http://atomas.ru/isp/artika/
5. Семипалатинский полигон: обеспечение общей и радиационной безопасности ядерных испытаний / Гл. редактор В.А. Логачев. – М.: ИГЕМ РАН, 1997. – 344 с.
6. Пулинец, С.А. Физические основы генерации краткосрочных предвестников землетрясений. Комплексная модель геофизических процессов в систме литосфера-атмосфера-ионосфера, инициируемых ионизацией / С.А. Пулинец, Д.П. Узунов, А.В. Карелин, Д.В. Давиденко // Геомагнетизм и аэрономия. − 2015. − Т. 55, № 4. − С. 1–19.
7. Альпевович, Л.С. Акустическая волна взрыва / Л.С. Альпевович, Э.Л. Афраймович, В.О. Вугмейстер, И.Б. Гохберг [и др.] // Физика Земли. − 1985. − № 11. − С. 32–42.
8. Краснов, В.М. Радиолокационный контроль подъема ионизированного облака, возникающего при выбросе продуктов взрыва в атмосферу / В.М. Краснов, Н.Ф. Николаевский, А.В Ситников, К.А. Ситников // Вестник НЯЦ РК. −2001. − Вып. 2. − C. 122–128.
9. Ядерные испытания СССР / под ред. В.Н. Михайлова. – М.: ИздАТ. −1997. − 304 с.
10. Уткин, В.И. Радон как индикатор геодинамических процессов / В.И. Уткин, А.К. Юрков // Геология и геофизика. − 2010. − Т. 51, № 2. − С. 277−286. – http://www.izdatgeo.ru
11. Гохберг, М. Б. Литосферно-ионосферная связь и ее моделирование / М. Б. Гохберг, С.Л. Шалимов // Российский журнал наук о Земле. – М.: Институт физики Земли РАН. − 2000. − Т. 2, № 2.
12. Namgaladze, A.A. Manifestations of the earthquake preparations in the ionosphere total electron content variations / A.A. Namgaladze, O.V. Zolotov, M.I. Karpov, Y.V. Romanovskaya // Natural Science. − 2012. − V. 4, № 11. − Р. 848–855.
13. Сорокин, В.М. Плазменные и электромагнитные эффекты в ионосфере, связанные с динамикой заряженных аэрозолей в нижней атмосфере / В.М. Сорокин // Хим.физика. – 2007. – Т. 26. – № 4. – С. 45–80.
14. Салихов, Н.М. Аппаратно- программный комплекс для регистрации доплеровского сдвига частоты ионосферных радиосигналов над очагами землетрясений / Н.М. Салихов, В.М. Сомсиков // Известия НАН РК, серия физикоматематическая. − 2014. − 4(296). − С. 115–121.
15. Салихов, Н.М. Новый метод регистрации динамики вспышек ионизации в ионосфере аппаратно-программным комплексом доплеровских измерений на наклонной радиотрассе / Н.М. Салихов // Известия НАН РК, серия физикоматематическая. − 2016. − №4(308). − С. 27–33.
16. Salikhov, N.M. An increase of the soft gamma-radiation background by precipitations / N.M. Salikhov [et al] // Proceedings of the 32nd International Cosmic Ray Conference, China, Beijing, July. − 2011. − V. 1.− P. 369–372.
17. Dobrovolsky, I.P. Estimation of the size of earthquake preparation zones / I.P. Dobrovolsky, S.I. Zubkov, V.I. Myachkin // Pure Appl. Geophys. - 1979. – V. 117, № 5. − Р. 1025–1044.
18. Donn, W.L. Ground-coupled air waves from the great Alaskan earthquake / W.L. Donn, E.S. Posmentier // J. Geoph. Res. − 1964. − 9. − Р. 5357–5361.
19. Cook, R.K. Infrasound radiated during the Montana earthquake of 1959 August 18 / R.K. Cook // Geophys. J. R., 1971. astr. Soc. − 26. – Р.191–198.
20. Takanashi, Y. In situ measured infrasound at Sapporo associated with an earthquake occurring offshore in southwest Hokkaido on July 12, 1993 / Y. Takanashi, Y. Koyama, T. Isei //J. Acoust. Soc. Jpn. 1994. – V. 15. –P. 409–411.
21. Fu, C.С. Radon and gamma rays anomalies observed in northern Taiwan: a possible connection with the seismicity near the subduction zone / С.С. Fu // American Geophysical Union, Fall Meeting. – 2015, abstract # NH21A-1813.
Рецензия
Дәйектеу үшін:
Салихов Н.М., Пак Г.Д. ЖЕРАСТЫ ЯДРОЛЫҚ ЖАРЫЛЫСТАР МЕН ЖЕРСІЛКІНУЛЕР ҮЛГІСІНДЕ АУЫТҚУЛАР ЛИТОСФЕРАДАН ИОНОСФЕРАҒА ДЕЙІН ТАРАЛУЫН ЭКСПЕРИМЕНТАЛДЫ ЗЕРТТЕУ. ҚР ҰЯО жаршысы. 2018;(2):69-77. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2018-2-69-77
For citation:
Salikhov N.M., Pak G.D. EXPERIMENTAL STUDY OF DISTRIBUTION OF PERTURBATIONS FROM THE LITHOSPHERE TO IONOSPHERE AT THE EXAMPLE OF UNDERGROUND NUCLEAR EXPLOSIONS AND EARTHQUAKES. NNC RK Bulletin. 2018;(2):69-77. (In Russ.) https://doi.org/10.52676/1729-7885-2018-2-69-77
Қараулар:
376
Мақаланы эл. пошта арқылы жіберу 