СЕМЕЙ СЫНАҚ ПОЛИГОНЫНЫҢ РАДИОАКТИВТІ-ЛАСТАНҒАН ТЕЛІМДЕРІНІҢ ТОПЫРАҚТАРЫНДАҒЫ ТРИТИЙДІ АНЫҚТАУДЫҢ БАЙЛАНЫСҚАН ФОРМАЛАРЫН ЗЕРТТЕУГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК ТӘСІЛДЕР

Мақалада топырақтағы ³Н анықтау формаларын зерттеуге арналған әдістемелік тәсілдер ұсынылған. ³Н байла-нысқан формаларын анықтау үшін қолданылатын автоклавты ыдырау әдісінің тиімділігі мен сапасына бағалау жүргізілген. ³Н бөлу процесіне матрицалық құрылымның әсерін бағалау үшін үлгілер ретінде топырақ пен цеолит қолданылған. Тәжірибе барысында ³Н құрамының әсері мен толық бөлінуін бағалау үшін 100-ден 100 000 Бк/л дейінгі түрлі белсенділіктегі изотопты индикатор қолданылған. Барлық тәжірибелер бірнеше қайталанып жүргізілген. Тәжірибенің әрбір кезеңінде оның «тазалығын» бағалау үшін салтаң тәжірибе жүргізілген. Аталған әдістің тиімділігі шамамен 27–48% құрайтыны көрсетілді. Айтарлықтай шығынның матрицаның толық ашылмауымен және талдама жүргізудің ерекшеліктерімен байланысты екені белгіленді. Матрицалық құрылым мен ³Н құрамы топырақтан ³Н байланысқан формаларын бөлудің тиімділігіне әсер етпейтіні анықталды. Авторлар әдістің тиімділігін жоғарылату үшін реагенттер ара қатынасын өзгерту және центрифугалау кезеңдерін болдырмау сияқты бірқатар әдістерді ұсынған.

1. Кинетика изотопно-водородного обмена в бентонито-песчаной смеси / А.В. Пушкарев, В.В. Долин, В.В. Приймаченко, В.Н. Бобков, Р.А. Пушкарева // Институт геохимии окружающей среды: сб. тр. – Киев, 2007. – Вып.15. – С. 27–36.

2. Tritium redistribution between water and clay minerals / A. Lopez-Galindo, Hach-Aliр, Fenoll, A.V. Pushkarev // Applied Clay Science. – 2008. – № 39. – P. 151–159.

3. Шишелова Т.И., Созинова Т.В., Коновалова А.Н. Практикум по спектроскопии. Вода в минералах. Учеб. пособие. – М.: Академия Естествознания, 2010. – ISBN 978-5-91327-093-1.

4. Ядерно-магнитный каротаж. Газовые гидраты. Контроль и управление разработкой пластов / Д. Аллен, С. Крэри, Б. Фридман // Нефтегазовое обозрение. - Хьюстон: Изд . Schlumberger, 2001. – Вып. 2. – С. 6–9.

5. Белицина Г.Д., Васильевская В.Д., Гришина Л.А. Почвоведение. Почва и почвообразование. –М.: Высш. Шк., 1988. – С. 85–252.

6. Бетехтин А.Г. Минералогия. – М: Государственное издательство геологической литературы, 1950. – С. 76–78.

7. Researching of tritium speciation in soils of “Balapan” site / Z.B. Serzhanova, A.K. Aidarkhanova, S.N. Lukashenko, O.N. Lyakhova, L.V. Timonova, A.M. Raimkanova // Journal of Environmental Radioactivity. – 2018. – № 192. – Р. 621–627.

8. Марчик Т.П. Почвоведение с основами растениеводства / Учреждение образования Гродненский государственный университет им. Я. Купалы (Гродно). – Гродно :ГрГУ, 2006. – 249 С.

9. NCRP. Tritium in the environment. National Council on Radiation Protection and Measurement, Bethesda, Maryland. – 1979.

10. Organically Bound Tritium / S. Diabate, S. Strack // Health Physics 65. – 1993. – P. 698–712.

11. Тритий как индикатор мест проведения ядерных испытаний // О.Н. Ляхова, С.Н. Лукашенко, Н.В. Ларионова, С.Б. Субботин // Вестник НЯЦ РК. – 2011. –- Вып. 3. – С. 125–129.

12. Baglan N., Kim S.B., Cossonnet C., Croudace I.V., Fournier M., Galeriu D., Warwick P.E., Momoshima N., Ansoborlo E. Organically bound tritium behaviour and analysis: outcomes of the seminar held in Balaruc-les-Bains in May 2012. Radioprotection – EDP Sciences, 2013.

13. Ровинский Ф.Я., Иохельсон С.Б., Юшкан Е.И. Методы анализа загрязнения окружающей среды. Токсические металлы и радионуклиды. Москва : Атомиздат, 1978. – 264 с.

14. Оптимизация методов исследования тритиевого загрязнения почв с учетом особенностей Семипалатинского испытательного полигона / З.Б. Сержанова, А.К. Айдарханова, О.Н. Ляхова, Р.А. Койшыбаев // Вестник НЯЦ РК. – 2018. – Вып. 4. – С. 49–53.

15. Organically bound tritium activity concentrations in surface soil at the Chalk River Laboratories, Canada / S.B. Kim, M. Bredlaw, H. Rouselle, F. Farrow, J. Carr, V.Y. Korolevych, M. Stuart // Journal of Environmental Radioactivity. – 2019. – Vol. 208–209, – 105999.

16. A method for the determination of organically bound tritium in marine biota based on an improved tubular-combustion system / Feng Lin, Wen Yu, Junpeng Guo, Hui Liao, Yong Wang // Journal of Environmental Radioactivity. – 2020. – № 211, – 106084.

17. Levels of tritium in soils and vegetation near Canadian nuclear facilities releasing tritium to the atmosphere: implications for environmental models / P.A. Thompson, N.-O.A. Kwamena, M.Wilk, I.D. Clark // Journal of Environmental Radioactivity. – 2015. - № 140. – Р. 105-113.

18. Тимонова Л.В., Ляхова О.Н., Лукашенко С.Н., Айдарханов А.О. Исследование содержания трития в почве в местах проведения ядерных испытаний на территории Семипалатинского испытательного полигона // Радиационная биология. Радиоэкология. – 2015. – Т. 55. – № 6. – С. 667–672.

19. Рабочая инструкция 03-02-03 (А). Подготовка проб для элементного анализа методом автоклавного разложения. – Курчатов: ИРБЭ НЯЦ РК, 2011. – С.12.

20. Раимканова А.М., Айдарханова А.К., Ляхова О.Н., Сержанова З.Б. Оценка влияния физико-химических факторов на процессы выщелачивания радионуклидов из грунта // Радиохимия. – 2019. – Т. 61. – № 5. – С. 439–445.

21. Международный стандарт ISO 9698:2010 (E). Качество воды – определение активности трития, соответствующей данной концентрации – жидкостной метод сцинтилляционного счета. – Введ.1989-12-01. – Москва: ВЦП НТЛИД, 1990. – 17 с.