ҚАЗАҚСТАННЫҢ ТҮРЛІ АЙМАҚТАРЫНДАҒЫ ДОЗАНЫҢ НӨЛДІК НҮКТЕСІ ҮШІН ТҰРАҚСЫЗ АББЕРАЦИЯЛАРДЫҢ АЯЛЫҚ ЖИІЛІГІН АНЫҚТАУ

Мақалада Қазақстанның негізгі аймақтарының (Солтүстік, Оңтүстік, Батыс, Шығыс) тұрғындарындағы тұрақсыз абберацияларының аймақтық аялық жиілігі туралы зерттеу мәліметтері келтірілген. Бұл параметр бастапқы «нөлдік» доза нүктесі ретінде белгісіздік пайызына ие және ауыспалы болып табылады. Халық санының үлкен және этникалық әртүрлілік нышанына байланысты облыстық маңызы бар қалалар таңдалып алынды. Әр аймақта жас мөлшері мен жынысы бойынша 1:1 қатынасында (барлығы 40 адам) ранжирленіп 10 адамнан тұратын байырғы адамдар тобы – еріктілер тобы құрылды. Тұрақсыз хромосомалық зақымданудың аялық жиілігін есептеу – Carl Zeiss AxioImager Z2 электронды флуоресцентті микроскоп негізінде автоматтандырылған цитогенетикалық платформада, Metafer 4/M Search, ICAROS (MetaSystems, Германия) метафазаны талдамалау және автоматты іздестіру жүйесі бар жабдықтардың көмегімен жүргізілді. Зерттеу барысында байқалған нәтижелерден 1000 адамға абераннты жасушадан 1,1±0,4 бастап 3,09±0,6 дейінгі аралықтағы аймақтық вариабельдікті көрсетеді, бұл өмірлік белсенділіктің бірқатар субъективті және объективті факторларына байланысты шартталуы мүмкін.

1. Использование цитогенетической дозиметрии для обеспечения готовности и реагирования при радиационных аварийных ситуациях. Международное агентство по атомной энергии – Вена – 2014. – IAEA.

2. Blakely W.F., Carr Zh. WHO 1st consultation on the development of a global biodosimetry laboratories network for radiation emergencies (BioDoseNet) / Blakely W.F., Carr Zh., Chu M.C., Dayal-Drager R., Fujimoto K., Hopmeir M., Kulka U., Lillis-Hearne P., Livingston G.K., Lloyd D.C., Maznyk N., Perez Mdel R., Romm H., Takashima Y., Voisin P., Wilkins R.C., Yoshida M.A. // Radiat. Res. – 2009. – № 171(1) – Р. 127–139.

3. Общие процедуры медицинского реагирования при ядерной или радиологической ситуации. Международное агентство по атомной энергии – Вена – 2019. – IAEA.

4. Конвенция об оперативном оповещении о ядерной аварии, и Конвенция о помощи в случае ядерной аварии или радиационной аварийной ситуации. Серия по юридическим вопросам № 14, Международное агентство по атомной энергии – Вена – 1990. – IAEA.

5. Harrison J., Fell T. The polonium-210 poisoning of Mr. Alexander Litvinenko / Harrison J., Fell T., Leggett R., Lloyd D., Puncher M., Youngman M. // J. Radiol. Prot. – 2017 – № 37 (1). – Р. 266–278.

6. Thierens H. Cytogenetic biodosimetry of an accidental exposure of a radiological worker using multiple assays // Thierens H., De Ruyck K., Vral A., de Gelder V., Whitehouse C.A., Tawn E.J., Boesman I. // Rad. Protect. Dosimetry. – 2005. – V. 113(4). – P. 408–414.

7. Balajee A.S. Development of electronic training and telescoring tools to increase the surge capacity of dicentric chromosome scorers for radiological/nuclear mass casualty incidents. / Balajee A.S, Escalona M., Iddins C.J, Shuryak I., Livingston G.K., Hanlon D., Dainiak N. // Appl. Radiat. Isot. – 2019. - №144. – Р.111-117.

8. Kulka U. RENEB – Running the European Network of biological dosimetry and physical retrospective dosimetry. / Kulka U., Abend M., Ainsbury E., Badie C., Barquinero J.F., Barrios L., Beinke C., Bortolin E., Cucu A., et all. // Int. J. Radiat. Biol. – 2017 – № 93 (1) – Р. 2–14.

9. Garcia O. The Latin American Biological Dosimetry Network (LBDNet). / Garcia O., Di Giorgio M., Radl A., Taja M.R., Sapienza C.E., Deminge M.M., Fernandez Rearte J., Stuck Oliveira M., Valdivia P., Lamadrid A.I., Gonzalez J.E., Romero I., Mandina T., Guerrero-Carbajal C., Arceo Maldonado C., Cortina Ramirez G.E., Espinoza M., Martinez-Lopez W., Di Tomasso M.// Radiat. Prot. Dosimetry. – 2016. – № 171. – Р. 64–69.

10. Ruth C. Wilkins. Evaluation of the annual Canadian biodosimetry network intercomparisons. // Ruth C. Wilkins, Lindsay A. Beaton-Green, Sylvie Lachapelle, Barbara C. Kutzner, Catherine Ferrarotto, Vinita Chauhan, Leonora Marro, Gordon K. Livingston, Hillary Boulay Greene, Farrah N. Flegal. // Int. J. Radiat. Biol. – 2015. - №91(5). – P. 443–451.

11. U. Kulka U. Biodosimetry and biodosimetry networks for managing radiation emergency. / Kulka, A. Wojcik, M. Di Giorgio, R. Wilkins, Y. Suto, S. Jang, L. Quing-Jie, L. Jiaxiang, E. Ainsbury, C. Woda, L. Roy, C. Li, D. Lloyd and Z. Carr // Radiation Protection Dosimetry. – 2018 - №137. – Р. 1–11

12. Soumboundou M. Biological Dosimetry Network in Africa: Establishment of a Dose-response Curve Using Telomere and Centromere Staining. // Soumboundou M., Nkengurutse I., Dossou J., Colicchio B., Djebou C., Gadji M., Houenon G., Dem A., Dedjan A., Diarra M., Adjibade R., Finot F., Hempel W., Dieterlen A., Jeandidier E., Rodriguez-Lafrasse C., M'kacher R. // Health Phys. – 2019.

13. Dainiak N. Concepts of operations for a us dosimetry and biodosimetry Network. / Dainiak N., Albanese J., Kaushik M., Balajee A.S., Romanyukha A., Sharp T.J., Blakely W.F. // Radiat. Prot. Dosimetry. – 2019.

14. Севанькаев А.В. Сравнительный анализ результатов цитогенетических обследований контрольных групп лиц в различных отечественных лабораториях. // Севанькаев А.В., Хвостунов И.К., Снигирёва Г.П. и соавт. // Радиац. биол. Радиоэкология. – 2013. – Т. 53. – № 1. – С. 5–24.

15. Wilkins R. C. Interlaboratory Comparison of the Dicentric Chromosome Assay for Radiation Biodosimetry in Mass Casualty Events. // Wilkins R.C., Romm H., Kao T.C., Awa A.A., Yoshida M.A., Livingston G.K., Prasanna P. G. // Radiation Research. – 2008. – № 169 (5). – P. 551–560.

16. Aseeva E.A. New type of cells with multiple chromosome rearrangements. / Aseeva E.A., Snigiryova G.P., Neverova A.L., Bogomazova A.N., Novitskaya N.N., Khazins E.D., Domracheva E.V.// Appl. Radiat. Isot. – 2010 - № 68(4-5). – P. 844–847.