ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДАЛАЛЫҚ АЙМАҒЫНЫҢ АУАСЫНДАҒЫ ТАБИҒИ ЖӘНЕ ЖАСАНДЫ РАДИОНУКЛИДТЕРДІҢ ҚҰРАМЫН ЗЕРТТЕУ

Мақалада Қазақстан Республикасының аумағына тән ландшафтық бірлігі - далалық аймақтың ауа ортасының табиғи және жасанды радионуклидтермен (ТРН және ЖРН) радиоактивті ластану деңгейі мен сипатын бағалау бойынша жинақталған нәтижелер келтірілген. Ауа ортасындағы ЖРН көлемдік белсенділігін теориялық бағалау әдісі қолданылды. Ауадағы ⁴⁰K құрамы 6,5×10^-6 бастап 9,5×10⁻⁵ Бк/м³ дейін, ²²⁶Ra – 2,5×10⁻⁶ бастап 5,0×10⁻⁵ Бк/м³ дейін, ⁷Be – 9,0×10⁻⁴ бастап 4,5×10⁻³ Бк/м³ дейін, ²¹⁰Pb – 1,0×10⁻⁴ бастап 8,5×10⁻⁴ Бк/м³ дейін, ^239+240Pu – <1,0×10⁻⁷ бастап 7,3×10⁻⁷ Бк/м³дейінгі мәнде құбылатыны анықталды. Теориялық бағалау нәтижелерінен, 232Th радионуклидінің көлемдік белсенділігінің есептеу мәні ²³²Th – 1,8×10⁻⁶ Бк/м³, ²⁴¹Am – 1,1×10⁻⁸ Бкм³, ¹³⁷Cs – 1,4×10⁻⁶ Бк/м³, ⁹⁰Sr – 2,0×10⁻⁷ дейін жеткенін көрсетті. Ауадағы радионуклидтердің аялық шоғырлануы бойынша алынған деректер, халықаралық мониторингілік бақылау мәнінің диапазоны енеді және одан ары қарай ауа ортасының сапасының өзгерісін бағалауға арналған базалық көрсеткіштер ретінде пайдаланылуы мүмкін.

1. Alewell, C. 239 + 240Pu from contaminant to soil erosion tracer: Where do we stand? / C. Alewella, A. Pitois, K. Meusburger, M. Ketterer, L. Mabit // Earth-Science Reviews. – 2017. – Vol. 172 – P. 107–123.

2. Evrard, O. A global review of sediment source fingerprinting research incorporating fallout radiocesium (137Cs) / O. Evrard, P. Chaboche, R. Ramona, A. Foucher, P. Laceby // Geomorphology. – 2020. – Vol. 362. – pp.107103.

3. Исследование базовых характеристик радионуклидного загрязнения почвы и воздуха: отчет и НИР (промежуточ.) / филиал ИРБЭ РГП НЯЦ РК; зам. дир. Айдарханов А.О. – Курчатов, 2018. – 45 с.

4. Исследование базовых характеристик радионуклидного загрязнения почвы и воздуха: отчет и НИР (промежуточ.) / филиал ИРБЭ РГП НЯЦ РК; рук. Айдарханов А.О. – Курчатов, 2019. – 71 с. 5. СТ РК 7708-2010. Качество воздуха. Определение фракций по крупности частиц для отбора проб в целях охраны здоровья. – Введ. 2011-07-01. – Астана. : Госстандарт РК : Комитет технического регулирования и метрологии, 2010. – IV, 11 с.

5. Volken J.C. Workplace aerosol measurement / J.C. Volken, A.D. Maynard, M. Harper // Aerosol Measurement: Principles, Techniques and Applications / edited by K. Willeke and P.A. Baron – New York: Van Nostrand Reinhold, 1993 – p. 571-590 – ISBN 0-442-00486-9.

6. Гигиенические нормативы «Санитарно-эпидемиологические требования к обеспечению радиационной безопасности», № 155 от 27.02.2015 года.

7. Учебно-методическое руководство по радиоэкологии и обращению с радиоактивными отходами для условий Казахстана: ОАО «Волковгеология». – Алматы, 2002. – 304 с.

8. Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана. Выпуск 5. Оптимизация исследований территорий Семипалатинского испытательного полигона с целью их передачи в хозяйственный оборот / под рук. Лукашенко С.Н. – Павлодар: Дом печати, 2015. – 356 с.: ил. – Библиогр.: с 332–349.

9. Павлоцкая Ф. И. Миграция радиоактивных продуктов глобальных выпадений в почвах. – М.: Атомиздат, 1974. – 215 с.

10. Kelley J.M., Bond L.A., Beasley T.M. Global distribution of Pu isotopes and 237Np // Science of The Total Environment. – 1999. – Vol. 237–238. – P. 483–500.

11. Xu Y., Pan S., Wu M., Zhang K., Hao Y., Association of Plutonium isotopes with natural soil particles of different size and comparison with 137Cs // Science of The Total Environment. – 2017. – Vol. 581–582. – P. 541–549.