СЕМЕЙ СЫНАҚ ПОЛИГОНЫ АУМАҒЫНДАҒЫ РАДИОАКТИВТІ ТҮСУЛЕР УЧАСКЕСІНДЕ ӨСІМДІКТЕРДЕ CS-137 ЖӘНЕ SR-90 РАДИОНУКЛИДТЕРІНІҢ ЖИНАҚТАЛУ

Мақалада Семей сынақ полигонының (ССП) бұрынғы «Сары-Өзен» сынақ алаңындағы №101 ұңғымасындағы жарылыстан радиоактивті түсу учаскесіндегі дала шөптерімен ¹³⁷Cs және ⁹⁰Sr жасанды радионуклидтердің жинақталу параметрлерінің құрамы және бағалауы бойынша деректер ұсынылған. Зерттелетін аумақтың топырақ-өсімдік жамылғысындағы ¹³⁷Cs меншіктік белсенділігі 2700 Бк/кг-ға, ⁹⁰Sr – 3370 Бк/кг-ға дейін жететіні анықталды, ¹³⁷Cs (0,0030-0,021) және ⁹⁰Sr (0,064-0,36) Жк мәндерінің диапазоны бір рет бойынша құрайды. Өсімдіктердегі ең үлкен жинақталу ⁹⁰Sr-мен сипатталады, оның максималды мәні жарылыс қазаншұңқырының үйіндісі аймағында белгіленеді. Эпицентрден арақашықтықтағы Жк өзгерісінде радионуклидтердің ешбіріне деген тәуелділігі анықталған жоқ. Бұл ретте Жк-ның барлық мәндері жер бетіндегі ядролық сынақтардың эпицентрлері үшін бұрын алынған Жк-дан біршама жоғары және АТЭХАГ деректері бойынша жайылымдар үшін тұтастай алынған осы радионуклидтердің Жк-нің мәндерінен біршама төмен.

1. Вернадский, В. И. Избранные сочинения: в 5 т. / отв. ред. акад. А. П. Виноградов; Акад. наук СССР. – Москва: Изд-во АН СССР, 1960. – Т. 5.: Биосфера I-II: Статьи по биогеохимии; Почвы; Газы; Метеориты и космическая пыль. – 1960. – 422 с.

2. Тимофеев-Ресовский, Н. В. Избранные труды / Н. В. Тимофеев-Ресовский; под ред. О. Г. Газенко и В. И. Иванова. – М.: Медицина, 1996. – 480 с. – ISBN 5-225- 00773-2.

3. Алексахин, Р. М. Сельскохозяйственная радиоэкология: В кн. Агроэкология. – М.: Колос, 2000. – С. 300– 322.

4. Санжарова, Н.И. Пересмотр параметров миграции радионуклидов в агроэкосистемах / Н. И. Санжарова, С. В. Фесенко, А. О. Шубина // Радиационная биология. Радиоэкология. – 2009. – № 3. – С. 268–276.

5. Natalia Semioshkina, Gabriele Margarete Voigt Soil - Plant transfer of radionuclides in arid environments // Journal of Environmental Radioactivity. – 2021. – Vol. 237, 106692.

6. Ядерные испытания СССР. Семипалатинский полигон: обеспечение общей и радиационной безопасности ядерных испытаний / Кол. авторов под рук. В. А. Логачева. – М.: 2-я тип. ФУ «'Медбиоэкстрем» при Минздраве России, 1997. – 347 с. – ISBN 5-88918-008-8.

7. Larionova, N.V. Transfer of radionuclides to plants of natural ecosystems at the Semipalatinsk Test Site / N. V. Larionova, S. N. Lukashenko, А. М. Kabdyrakova [at al.] // Journal of Environmental Radioactivity. – 2018. – № 186. – Р. 163–170.

8. Krivitskiy, P.Ye. Characterization of area radioactive contamination of near-surface soil at the Sary-Uzen site in the Semipalatinsk test site / P. Ye. Krivitskiy, N. V. Larionova, Yu. V. Baklanova, А. O. Aidarkhanov, S. N. Lukashenko // Journal of Environmental Radioactivity. – 2022. – № 249 – 106893.

9. Активность радионуклидов в объемных образцах. Методика выполнения измерений на гамма-спектрометре: МИ 2143-91: МИ 5.06.001.98 РК. – Алматы, 1998. – 18 с.

10. Методика определения содержания искусственных радионуклидов плутония-(239+240), стронция-90 в объектах окружающей среды (почвах, грунтах, донных отложениях и растениях). – Алматы, 2010. – 25 с.

11. Quantification of radionuclide transfer in terrestrial and freshwater environments for radiological assessments: IAEA TECDOC-1616/ IAEA. – Vienna, 2009. – 163 p. – ISBN 978–92–0–104509–6.

12. Larionova, N.V. Transfer parameters of radionuclides from soil to plants at the area of craters produced by underground nuclear explosions at the Semipalatinsk test site areas / Larionova, N.V., S.N. Lukashenko, O.N. Lyakhova [at al.] // Journal of Environmental Radioactivity. – 2021. – No. 237. https://doi.org/10.1016/j.jenvrad.2021.106684