ТОПЫРАҚ СЫНАМАЛАРЫН ЫДЫРАТУ ТӘСІЛДЕРІН ^239+240Pu РАДИОХИМИЯЛЫҚ АНЫҚТАУ КЕЗІНДЕ САЛЫСТЫРМАЛЫ БАҒАЛАУ

Семей сынақ полигонында (ССП) типі және қуаты әртүрлі көптеген ядролық сынақтар жүргізілді. Бұл оның аумағында бір-бірінен сипатымен, деңгейлерімен және изотопты құрамымен ерекшеленетін радиоактивті ластанған учаскелердің пайда болуына әкелді. Бұл кезде көбінесе техногенді радионуклидтер ССП топырақ жамылғысында тығыз байланысқан, аз еріген формада кездеседі, ол бұлардың үлгілерден соңынан сандық талдауы үшін толық алынуын қиындатады. Әдетте алыну процесі ашық жүйелерде фторлысутекті қышқыл ерітінділері (HF) мен өзге де минералды қышқылдарды пайдаланумен жүзеге асырылады. Алайда бұл әдіс көп уақытты алады, реагенттердің көп мөлшерін талап етеді және талданатын элементтердің шығынына, сондай-ақ сынамалардың болжамды айқасып ластануына әкелуі мүмкін. Ашық жүйелерде автоклавтарда ыдырату  қышқылдық ыдыратуға балама болып табылады. Бұл әдіс бір жағынан ашық ыдыратуға тән кемшіліктерден ада, екінші жағынан әдістің қышқылдардың жоғары  қайнау температурасының жоғарылауына байланысты ыдырату процесін жылдамдатумен берілген сөзсіз артықшылығы бар. Тәжірибе нәтижелері көрсеткендей, көптеген жағдайларда топырақ сынамаларындағы 239+240Pu толық қышқылдық ыдырату және автоклавты ыдыратуды пайдаланумен алынған меншікті белсенділігін өлшеу нәтижелері өзара жеткілікті жақсы сәйкес келеді (бар айырмашылықтар өлшеулердің дәлсіздік шектерінде тұр). Радиоактивтіліктің стандартты үлгілерін автоклавтық ыдырату тәсілін пайдалану арқылы талдау қанағаттанарлық нәтижелерді көрсетті, аттестатталған мәндерден ауытқу шамамен 5%-ды құрады.

1. Особенности пробоотбора и пробоподготовки объектов окружающей среды. Учебно-методический комплекс дисциплины – Екатеринбург: Изд-во «Уральский государственный университет им. А.М. Горького». – 2008. – 47 с.

2. Сафарова В.И. Способы пробоподготовки почвы, донных отложений и твердых отходов для атомно-абсорбционного определения тяжелых металлов / В. И. Сафарова и др. // Заводская лаборатория. Диагностика материалов. – 2010. – Т. 76, № 2. – С. 10–14.

3. Мадин М.И. Основные факторы, определяющие качественные и количественные показатели анализа вещества при комплексном изучении и переработке минерального сырья / М.И. Мадин и др. // Известия НТН РК. Серия геологическая. – 2006. – № 5. – С. 91–97.

4. Лобачев А.Л. Пробоотбор и пробоподготовка в анализе объектов окружающей среды учебное пособие / А.Л. Лобачев, И.В. Лобачева, Е.В. Ревинская. – Самара: Изд-во «Самарский университет». – 2005. – 32 с.

5. Слесарь Н.И. Методические основы анализа объектов. Методические указания к практикуму студентов-бакалавров IV-го курса Института химии СПбГУ. СПб.: Изд-во ВВМ. – 2015. – 40 с.

6. Суриков В.Т. Кислотное растворение кремния и его соединений для анализа методом масс-спектрометрии с индуктивно связанной плазмой // Аналитика и контроль. – 2008. – Т. 12. № 3–4. – С. 93–100.

7. Третьякова Е.И., Плотникова О.Е., Ильина Е.Г. Микроволновой метод подготовки проб для определения общего фосфора в объектах окружающей среды / Е.И. Третьякова, О.Е. Плотникова, Е.Г. Ильина // Ползуновский вестник. – 2008. – № 1–2. – С. 152–156.

8. Карпов Ю.А., Орлова В.А. Современные методы автоклавной пробоподготовки в химическом анализе веществ и материалов // «Заводская лаборатория. Диагностика материалов». – 2007. – № 1. Т. 73. – С. 4–11.

9. Троеглазова А.В. Исследование и совершенствование методов анализа ренийсодержащего сырья и продуктов его переработки. Дисс. на соиск. учен. степени доктора философии (PhD): 6D060600 Алматы. – 2011. – 131 с.

10. Черникова И.И. Разработка способов микроволновой пробоподготовки в анализе ферросплавов, шлакообразующих смесей и рудных материалов методом атомноэмиссионной спектрометрии с индуктивно связанной плазмой. Дисс. на соиск. учен. степени к.х.н. Воронеж. – 2018. – 124 с.

11. Navarrete-López M., Jonathan M.P., Rodríguez-Espinosa P.F., Salgado-Galeana J.A. Autoclave decomposition method for metals in soils and sediments // Environmental Monitoring and Assessment. – 2012. – T. 184. – P. 2285– 2293. https://doi.org/10.1007/s10661-011-2117-4

12. Бахур А.Е и др. Радиоактивные частицы в почвах Семипалатинского полигона / А.Е. Бахур, В.Т. Дубинчук, Л.А. Березина, Л.И. Мануилова, В.И. Малышев, Б.Р. Берикболов, И.А. Шишков, А.П. Ермилов // Радиация и риск – 1997. – Т. 9. – С. 71–84.

13. Артемьев О.И., Ахметов М.А., Птицкая Л.Д. Радиоактивное загрязнение территории Cемипалатинского полигона от атмосферных ядерных испытаний / О.И. Артемьев, М.А. Ахметов, Л.Д. Птицкая// Вестник НЯЦ РК. Радиоэкология. охрана окружающей среды. Выпуск 3, сентябрь 2000. – С. 29–34.

14. Горлачев И.Д. и др. Исследование и систематизация “горячих” частиц в почвах Семипалатинского испытательного полигона / И.Д. Горлачев, Т.Н. Квочкина, Б.Б.Князев, С.Н. Лукашенко // Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана. [Сборник трудов Национального ядерного центра Республики Казахстан за 2010 г.] – Вып. 3. – Т. 2. – Павлодар: Дом печати. – 2011. – С. 11–59.

15. Кундузбаева А.Е., Лукашенко С.Н., Магашева Р.Ю. Формы нахождения искусственных радионуклидов в почвах на территории площадки «Опытное поле» / А.Е. Кундузбаева, С.Н. Лукашенко, Р.Ю. Магашева // Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана [Сборник трудов Национального ядерного центра Республики Казахстан за 2011–2012 гг.] / под ред. С.Н. Лукашенко. – Т. 2. – Вып. 4. – Павлодар: Дом печати. – 2013. – С. 181–208.

16. Lukashenko S., Kabdyrakova A., Lind O.C. et al. Radioactive particles released from different sources in the Semipalatinsk Test Site // J. Environ. Radioact. – 2020. – Vol. 216. – P. 106160.

17. Kunduzbayeva A.Ye., Lukashenko S.N., Kabdyrakova A.M., Larionova N.V., Magasheva R.Yu., Bakirova G.A. Speciation of 137Cs, 90Sr, 241Am, and 239+240Pu artificial radionuclides in soils at the Semipalatinsk test site // Journal of Environmental Radioactivity, – Volume 249, 2022. 106867. https://doi.org/10.1016/j.jenvrad.2022.106867

18. KZ.06.01.00195-2020. Методика выполнения измерений удельной активности изотопов плутония в объектах окружающей среды альфа-спектрометрическим методом с радиохимической подготовкой – Курчатов. 2020.