БОЛАТТАРДЫ ЭЛЕКТРОЛИТТІК-ПЛАЗМАЛЫҚ ХИМИЯЛЫҚ-ТЕРМИЯЛЫҚ ӨҢДЕУ ТӘСІЛІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ МҮМКІНДІКТЕРІН ЗЕРТТЕУ

Бүгінгі күнде әлемде машина жасауда құрылымдық болаттардан жасалған бөлшектерге қойылатын өзекті талаптардың бірі қаттылық пен тозуға төзімділіктің жақсартылған параметрлері болып табылады. Электролиттіплазмалық химиялық-термиялық өңдеу бұл мәселенің ең жақсы шешімдерінің бірі деп айтуға болады, өйткені өңдеуден кейін болаттың бетікі бөлігі өзгертіліп, ал бөліктің өзегі соққы жүктемесіне төзімділік үшін тұтқыр күйде қалады. Электролитті-плазмалық химиялық-термиялық өңдеу әдісі энергия мен материалдарды үнемдеу жағынан тиімді болып саналады. Бұл жұмыста болаттарды электролиттік-плазмалық химиялық-термиялық өңдеудің технологиялық мүмкіндіктері қарастырылған. Басқа авторлардың зерттеу нәтижелері зерттеліп, технологиялық параметрлердің, құрылымдық-фазалық күйдің өзгеруі және электролиттік-плазмалық химиялық-термиялық өңдеудің микроқаттылықтың жақсаруына әсері талданған. Электролит ретінде 70% дистилденген суда 10% кальциленген сода (Na₂CO₃), 20% карбамид (CH₄N₂O) ерітіндісі қолданылды. Электролиттік-плазмалық цементтеуден кейінгі болаттың көлденең қимасы аймақтық құрылымға ие екендігі анықталып, қалыңдығы ⁓50 мкм болатын модификацияланған α-Fe , α'-Fe, Fe₃C қабат тұрадтыны анықталды. 20Х болаттың электролиттік-плазмалық өңдеуден кейінгі микроқаттылығы бастапқы күйден ⁓3,5 есе өсті.

1. Корецкий Я. Цементация стали // Государственное союзное издательство судостроительной промышленности. – 1962.

2. Берлин Е.В., Коваль Н.Н., Сейдман Л.А. Плазменная химико-термическая обработка поверхности стальных деталей // Техносфера. – 2012. – С. 6.

3. Гуляев А.П. Металловедение // Металлургия. – 1986. – С. 284.

4. Рахадилов Б.К., Сагдолдина Ж.Б., Журерова Л.Г., Байжан Д.Р., Кожанова Р.С. Модификация поверхности стали 30ХГСА с применением электролитно-плазменного термоциклического упрочнения // Новые материалы и технологии: порошковая металлургия, композиционные материалы, защитные покрытия, сварка: материалы 15-й Междунар. научн.-техн. конф г. Минск. – 2022. – С. 610–616.

5. Белкин П. Н., Кусманов С. А. Электролитно-плазменная цементация металлов и сплавов // Костромской государственный университет. – 2020. – № 56(5). – С. 40–74. https://doi.org/10.5281/zenodo

6. Словецкий Д. И., Терентьев С. Д., Плеханов В. Г. Механизм плазменно-электролитного нагрева металлов // ТВТ. – 1986. Т. 24. – № 2. – С. 353–363.

7. Yerokhin A.L., Nie X., Leyland A., Matthews A., Dowey S.J. Plasma electrolysis for surface engineering // Surface and Coatings Technology. – 1999. – V. 122(2–3). – С. 73– 93.

8. Суминов И.В., Белкин П.Н., Эпельфельд А.В., Людин В.Б., Крит Б.Л., Борисов A.M. Плазменно-электролитическое модифицирование поверхности металлов и сплавов. В 2-х томах. Т. I // Москва: Техносфера – 2011. – С. 45.

9. Попов А.И., Тюхтяев М.И., Радкевич М.М., Новиков В.И. Анализ тепловых явлений при струйной фокусированной электролитно-плазменной обработке // Научно-технические ведомости Cанкт-Петербургского государственного политехнического университета. – 2016. – № 4(254). – С. 142–150.

10. Belkin P. N., Ganchar V. I., Davydov A. D., Dikusar A. I., Pasinkovskii E. A. Anodic heating in aqueous solutions of electrolytes and its use for treating metal surfaces // Surfaces Engineering and Applied Electrochemistry. – 1997. – No. 2. – P. 1–15.

11. Лякишев Н. П. Диаграммы состояния двойных металлических систем. Т.1 // Машиностроение. – 1996. – С. 138.

12. Банных О. А., Будберг П. Б., Алисова С. П. и др. Диаграммы состояния двойных и многокомпонентных систем на основе железа. //М.: Металлургия. – 1986. – С. 440.

13. Çavuşlu, F., Usta M. Kinetics and mechanical study of plasma electrolytic carburizing for pure iron // Applied Surface Science, – 2011. – No. 257(9). P. 4014–4020. https://doi.org/10.1016/j.apsusc.2010.11.167

14. Скаков М.К., Рахадилов Б.К., Батырбеков Э.Г, Манапбаева А.Б. Повышение износостойкости быстрорежущих сталей электролитно-плазменным азотированием // Вестник КазНУ. – 2014. – №1 (48) – С. 53–59.

15. Рaхaдилов Б.К., Журеровa Л.Г., Пaвлов A.В., Виелеба В.К. Электролитно-плaзменнaя поверхностнaя зaкaлкa низколегировaнных стaлей 65Г и 20ГЛ // Вестник Карагандинского университета. – 2016. – № 4(84). – С. 8–13.

16. Rakhadilov B.K., Tabiyeva Y.Y., Uazyrkhanova G.K., Zhurerova L.G., Popova N.A. Effect of electrolyte-plasma surface hardening on structure wheel steel 2 // Bulletin of the karaganda university. Physics series – 2020. – No. 2(98). – P. 68–74. https://doi.org/10.31489/2020Ph2/68-74

17. Baizhan D., Rakhadilov B. , Zhurerova L., Tyurin Y., Sagdoldina ZH., Adilkanova M., Kozhanova R. Investigation of Changes in the Structural-Phase State and the Efficiency of Hardening of 30CrMnSiA Steel by the Method of Electrolytic Plasma Thermocyclic Surface Treatment // Coatings. – 2022. – V.12. https://doi.org/10.3390/coatings12111696

18. Skakov M., Kurbanbekov Sh., Scheffler M. Influence of Regimes Electrolytic Plasma Cementation on the Mechanical Properties of Steel 12Cr18Ni10Ti // Key Engineering Materials. – 2013. – V. 531–532. – P. 173–177. https://doi.org/10.4028/www.scientific.net/KEM.531532.173

19. Rakhadilov B.K., Zhurerova L.G., Sсheffler M., Khassenov A.K. Change in high-temperature wear resistance of high-speed steel by plasma nitriding // Вестник Карагандинского университета. – 2018. – № 3(91). – P. 59–65.

20. Попова Н.А., Журерова Л.Г., Никоненко Е.Л., Скаков М.К. Фазовые превращения в стали 30ХГС под действием электролитно-плазменной нитроцементации // Вестник Томского государственного университета. – 2016. – № 1. – С. 60–70.

21. Скаков М.К., Батырбеков Э.Г., Журерова Л.Г. Технология плазменно-электролитического борирования поверхности стали 30ХГСА // Вестник КазНТУ. – 2015. – № 3. – С. 377–384.