ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АЭС САЛУ ЖӨНІНДЕГІ ЖОСПАРЛАР ҮЛГІСІНДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА АТОМ ЭНЕРГЕТИКАСЫ САЛАСЫНДАҒЫ ЖОБАЛАРДЫҢ ҚАРЖЫ-ЭКОНОМИКАЛЫҚ МОДЕЛІН ҚҰРУДЫҢ ЭКСПРЕСС-ӘДІСІ

Энергетика дегеніміз экономика мен бүкіл қоғамның ойдағыдай дамуының негізі. Алайда бүгінгі күні Қазақстан электр энергиясының тапшылығын сезінуде және болжамдарға сәйкес 2029 жылға қарай 3 ГВт-тан астам электр қуатының тапшылығы болжалып отыр. Сондықтан атом электр станциясының құрылысы бүгінде еліміздің күн тәртібіндегі өзекті тақырыптардың бірі болып табылады. Осыған байланысты атом электр станцияларын салуға байланысты барлық салаларды жан-жақты зерделеу және кәсіби пысықтау қажет. Қаржы-экономикалық модельдеу бизнестегі болжау, жоспарлау және басқарудың белгілі құралы. Әдетте бизнесидеяларды талдау ҚЭМ-нен (қаржы-экономикалық моделден) басталады, ал егер моделде ұсынылған баға берулер бизнес-жобаның тиімділігін көрсетсе, онда инвесторлар жобаны толығырақ қарастыруға және сайып келгенде, оған өз қаражаттарын салуға дайын. Әдетте толыққанды ҚЭМ негізгі конструкторлық жобалау шешімдері мен ұйымдастырушылық-әкімшілік ісшаралар (қаржылық схемаларды қоса алғанда) анықталған кезде инвестициялық жобаның техникалықэкономикалық негіздемесі (ТЭН) сатысында құрылады. Моделді талдау және оның көмегімен қаржыэкономикалық көрсеткіштерді бағалау жобаны одан әрі іске асыру туралы шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Жалпы қуаттылығы 2.4–2.7 ГВТ дейінгі екі блок етіп жасалған станция құрылысына үлестік күрделі шығындар шамамен 10–12 млрд. АҚШ долларын құрайды, ТЭН әзірлеуге жұмсалатын қаржы шығындары 100 млн. АҚШ долларынан астам шамаға жетуі мүмкін, ал ТЭН-ді толық көлемде дайындауға қажет болатын уақыт – шамамен 3 жыл.

Қарауға ұсынылып отырған әдістеме АЭС жобаларының қаржылық тиімділігі мен тұрақтылығын айқындауға арналған кейбір бастапқы деректердің статистикалық дәлсіздігіне қатысты жеткілікті дәрежеде АЭС құрылысының тұрақты жобаларының ҚЭМ құрудың экспресс-әдісі болып табылады. Атом энергетикасы саласының ірі инвестициялық жобаларын экономикалық бағалауға қолданылатын мәліметтер мен тәсілдер жиынтығы болғандықтан бұл әдістеме белгілі бір дәрежедегі жаңалық және әртүрлі бастапқы деректерін салыстыра отырып АЭС құрылысының көптеген жобаларын егжей-тегжейлі зерттеу кезінде бірнеше оңтайлы жобаны жедел таңдау мақсатында қолданыла алады. Қазақстан Республикасының, сондай-ақ әлемнің көптеген қарқынды дамып келе жатқан елдерінің энергетикалық сектор мен өнеркәсіпті декарбонизациялауға қабылдаған бағытын ескерсек, бұл жұмыс айтарлықтай өзекті.

Бұл жұмыста Қазақстандағы АЭС қаржы-экономикалық моделінің компоненттерінің тізімі мен тәсілдері, инвестициялық жобалардың тиімділік өлшемшарттары, жобалардың тәуекелдерін бағалау ұсынылған, сондай-ақ әдістеме валидациясы жүргізілген.

1. Методические рекомендации по оценке эффективности инвестиционных проектов / официальное издание. - М.: Экономика, 2000.

2. Иванов, Т.В. Методология финансирования как составляющая успешной реализации проектов сооружения АЭС / Т.В. Иванов, Ю.В. Черняховская // Вестник ИГЭУ. -2010. - Вып. 2.

3. Черняховская, Ю.В. Государственно-частное партнерство в атомной энергетике: опыт США/ Черняховская, Ю.В., Корольков, Д.Л. // Вестник Финансового Университета. - 2017.

4. Economic evaluation of bids for nuclear power plants / Technical reports series № 396 // International Atomic Energy Agency. – Vienna. - 2000.

5. Экономика ядерного топливного цикла / Агентство по ядерной энергии организация экономического сотрудничества и развития. – Москва. - 1999.

6. Налоговый кодекс РК / Раздел 12. - глава 54. - статья 482-485. - 2022

7. Закон Республики Казахстан «Об обязательном социальном страховании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 01.01.2022 г.) / от 26 декабря 2019 года. - № 286-VI.

8. Закон Республики Казахстан «Об обязательном социальном медицинском страховании» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 30.12.2021 г.) / от 16 ноября 2015 года. - № 405-V.

9. The economic future of nuclear power / The University of Chicago. - 2004.

10. Cost estimating guidelines for generation IV nuclear energy systems / The Economic Modeling Working Group of the Generation IV. - International Forum. - 2007.

11. Carlo, M. The costs of generating electricity and the competitiveness of nuclear power / Mari Carlo // Progress in Nuclear Energy. - 2014. -Vol. 73.

12. Харитонов, В.В. Критерии окупаемости инвестиций в ядерную энергетику/ В.В. Харитонов, Н.Н. Костерин // Известия ВУЗов. Ядерная энергетика – 2017. - №2.

13. Кавыршина, О.А. Принципы и проблемы формирования финансово-экономической модели промышленного предприятия / О.А. Кавыршина, О.В. Хорошилова // Вестник воронежского государственного технического университета.– 2013.– Т.9, №6–2.– С.130-134.

14. Мельников, Ю. Б. Улучшение адекватности экономических моделей / Ю. Б. Мельников, Е. А. Онохина, С. А. Шитиков // Известия Уральского государственного экономического университета.– 2018.– Т.19, №1.– С.94-106.

15. Денисова, Т.В. Методика Анализа Достоверности Вариантов Оптимизации Инвестиционных Проектов», Т.В. Денисова // Известия Самарского научного центра Российской академии наук. - 2014. – Т.16. - №6(2).

16. Айвазян, С.А. Оценка экономической эффективности мероприятий банка по рекламированию кредитных продуктов / С.А. Айвазян, М.Ю. Афанасьев, А.М. Афанасьев // Прикладная эконометрика. – 2009. - № 4.

17. Золотов, М.И. Оценка достоверности полученных финансовых результатов инвестиционных проектов посредством применения анализа метода Монте-Карло / М.И. Золотов // Учетно-аналитическое обеспечение-информационная основа экономической безопасности хозяйствующих субъектов. - 2009.

18. АТЭЦ малой мощности с РУ типа КЛТ-40 в Республике Казахстан. Обоснование инвестиций в строительство АТЭЦ для энергоснабжения Лениногорского комбината и города Лениногорска (I этап) / Пояснительная записка. - Инв. B А-62651. - г. Нижний Новгород. - 1997.

19. Технико-экономическое обоснование инвестиционного проекта «Строительство атомной станции с РУ ВБЭР-300 в Мангистауской области / Книга 1. - АО «КРКАС». - 2008

20. Балхашская АЭС, Технико-Экономическое Обоснование строительства, часть12, Сметная стоимость и технико-экономические показатели / Пояснительная записка. - БА-00-01 ТЭО. - Санкт-Петербург. - 1997.

21. Айвозян, С.А. Прикладная статистика и основы эконометрики / С.А. Айвозян, В.С. Мхитарян // учеб. для вузов. - М.: ЮНИТИ. – 1998.