ГИБРИДТІК СҰРЫПТЫ КҮНБАҒЫС ТҰҚЫМЫ ҚАУЫЗЫНАН КРИСТАЛЛОГРАФИЯЛЫҚ БАҒДАРЛАНҒАН МАКРОМОЛЕКУЛАЛЫ ЦЕЛЛЮЛОЗА АЛУ

Қазіргі таңда, целлюлоза негізіндегі өздігінен ыдырайтын, табиғатқа зиян келтірмейтін композиттік материалдарды алу және оны қолданысқа енгізу – бірқатар экологиялық мәселелерді шешуге мүмкіндік беруде. Осыған байланысты, целлюлоза алуға болатын шикізат көздерінің қатары көбейіп, оларды қолдануда экономикалық және экологиялық тиімділігі, алынатын целлюлозаның қасиеттері кеңінен зерттелуде. Жұмыста, P63LE10 «Пионер» (США) күнбағыс тұқымы қауызынан мұзды сірке қышқылы мен концентрациясы екі есеге төмендетілген 42%-дық сірке қышқылы негізінде алынған пероксисірке қышқылдарын салыстырмалы түрде қолдана отырып, микрокристалды целлюлоза алу процесі зерттелді. Зерттеу нәтижесінде концентрациясы екі есе төмен сірке қышқылы қолданылған пероксисірке қышқылы қатысында алынған МКЦ-ның (МКЦ2) шығымы 3,7%-ға, ал құрамындағы α-целлюлоза мөлшері 3,6%-ға жоғары болатындығы анықталды. Дегенмен, ондағы қалдық лигниннің мөлшері 24,02% тең болып, аморфты құрылым іздері (следовые количество аморфных структур) ИҚ-спектроскопия және XRD дифрактограммасы арқылы анықталды. Керісінше, мұзды сірке қышқылы негізінде алынған пероксисірке қышқылын қолдану арқылы алынған МКЦ1 шығымы мен құрамындағы α-целлюлоза мөлшері МКЦ2 салыстырғанда аздау болғанымен, алынған өнім макромолекулалардың кристаллографиялық бағдары бар целлюлозаның реттелген бөлігінің жоғары мөлшерімен және жоғары тазалық дәрежесімен ерекшеленеді.

1. https://www.agbz.ru/articles/utilizatsiya-otkhodovselskogo-khozyaystva

2. Zaitseva L. A., Volkova V. V., Minevich I. E. Preparation of a cellulose product from hemp husks // Polzunov Bulletin. – 2023. – No. 2. – P. 174‒183. (In Russ.)

3. K. Akatan, S. Kabdrakhmanova, T. Kuanyshbekov, Z. Ibraeva, A. Battalova, K.S. Joshy, Sabu Thomas. Highlyefficient isolation of microcrystalline cellulose and nanocellulose from sunflower seed waste via environmentally benign method // Cellulose 29(7). – May 2022. https://doi.org/10.1007/s10570-022-04527-4

4. https://bossagro.kz/26389-vko-zanimaet-1-mesto-poproizvodstvu-semyan-podsolnechnika

5. Kurniawan Tjhang Winny, Sulistyarti Hermin, Rumhayati Barlah, Sabarudin Akhmad. Cellulose Nanocrystals (CNCs) and Cellulose Nanofibers (CNFs) as Adsorbents of Heavy Metal Ions // Journal of Chemistry. – 2023. – ID5037027. – 36 pages. https://doi.org/10.1155/2023/5037027

6. Teng, C.P.; Tan, M.Y.; Toh, J.P.W.; Lim, Q.F.; Wang, X.; Ponsford, D.; Lin, E.M.J.; Thitsartarn, W.; Tee, S.Y. Advances in Cellulose-Based Composites for Energy Applications // Materials. – 2023. – Vol. 16. – P. 3856. https://doi.org/10.3390/ma16103856

7. Ye, D., Rongpipi, S., Kiemle, S.N. et al. Preferred crystallographic orientation of cellulose in plant primary cell walls // Nat Commun. – 2020. – Vol. 11. – P. 4720. https://doi.org/10.1155/2023/5037027

8. A.K. Battalova, S.K. Kabdrakhmanova, K. Akatan, M.M. Beisebekov, N. Kantay, Zh.E. Ibraeva, A.M. Mausumbayeva, L.B. Merck. Features of microcrystalline cellulose produced from sunflower seeds of different oil content // International Journal of Biology and Chemistry. – 2023. – Vol. 16. – No. 1. https://doi.org/10.26577/ijbch.2023.v16.i1.08

9. Hamid M. Shaikh; Arfat Anis; Anesh Manjaly Poulose; Saeed M. Al-Zahrani; Niyaz Ahamad Madhar; Abdullah Alhamidi; Mohammad Asif Alam. Isolation and Characterization of Alpha and Nanocrystalline Cellulose from Date Palm (Phoenix dactylifera L.) // Trunk Mesh. Polymers. – 2021. https://doi.org/10.3390/polym13111893

10. A.A. Imasheva, S.K. Kabdrakhmanova, Zh.E. Ibraeva, S.E. Kudaibergenov, K. Akatan, M.B. Abilev. Investigation of the possibility of obtaining cellulose from oily crop residues by the organosolvent method // Bulletin NNC RК. – Issue 1, March, 2020. – P. 35–39. (in Kazakh)

11. Pen R. Z., Shapiro I. L., Karetnikova N. V. Peroxide cellulose from wheat straw // Chemistry of plant raw materials, – 2022. – No. 2. – P. 299–305. URL: http://journal.asu.ru/cw/article/view/10688. (In Russ.)

12. S.B. Khusid, A.N.Gneush, E.V. Nesterenko Sunflower husks as a source of functional feed additives // Scientific Journal of KubGAU. – 2015. – No. 107 (03). (In Russ.)

13. https://gcomsort.kz

14. A.V. Vurasko, A.R. Minakova, B.N. Driker, V.P. Sivakov, A.M. Kosacheva. Technology for producing cellulose from non-wood plant raw materials // Chemistry of plant raw materials. – 2010. – No. 2. – P. 165–168. (In Russ.)

15. A.V. Vurasko, E.I. Simonova, A.R. Minakova, V.P. Sivakov. Improving the technology for producing cellulose by the oxidative-organosolvent method from non-wood plant raw materials // Chemistry of plant raw materials. – 2019. – No. 3. – P. 269–276. (In Russ.)

16. Hyeong Rae Lee, Romas J Kazlauskas, Tai Hyun Park. One-step pretreatment of yellow poplar biomass using peracetic acid to enhance enzymatic digestibility // Scientific Reports /7:12216. https://doi.org/10.1038/s41598-017-12542-w

17. O.T. Shipina., Z.T. Valishina., A.V. Kostochko. X-ray diffraction analysis of various types of cellulose // Bulletin of the Technological University. – 2015. – Vol. 18. – No. 7. (In Russ.)

18. O.K. Nugmanov, N.P. Grigorieva, N.A. Lebedev. Structural analysis of herbal cellulose // Chemistry of plant raw materials. – 2013. – No. 1. – P. 29–37. (In Russ.)