СӘУЛЕЛІК-ПЛАЗМАЛЫҚ РАЗРЯДТА КАРБИДТЕНГЕННЕН КЕЙІНГІ ВОЛЬФРАМ БЕТТІМЕН ДЕЙТЕРИЙ ПЛАЗМАСЫНЫҢ ӨЗАРА ӘРЕКЕТТЕСУІ

Берілген жұмыс дейтерии плазмасының әсеріне ұшыраған кездегі вольфрамның беткі қабатының беткі морфологиясы мен құрылымдық-фазалық күйлерінің өзгеруіне аралас W–C қабаттарының әсерін зерттеуге арналған. Карбидизация және плазмалық сәулелендіру бойынша тәжірибелер әртүрлі иондық энергиялар мен бет температураларында плазмалық щоқтық қондырғыда (ПШҚ) жүргізілді. Карбидизация кезінде жұмыс газы ретінде метан (СН4), ал плазманы сәулелендіру кезінде дейтерий пайдаланылды. 500 эВ иондық энергиясы бар D плазмасының аралас қабаттары бар вольфрам бетіне әсер етуі ~1750 °C температурада карбидті қосылыстардың толық жойылуына және вольфрамның одан әрі эрозиясына әкелді. Дегенмен, ~900 °C температурада екі фазаға негізделген аралас қабаттар (WC және W2C) дейтерий әсеріне жоғары төзімділікке ие, бұл фаза мөлшерінің шамалы өзгеруімен дәлелденеді.

1. Pintsuk G., Hasegawa A. Tungsten as a Plasma-Facing Material // Reference Module in Materials Science and Materials Engineering. – 2019. https://doi.org/10.1016/B978-0-12-803581-8.11696-0

2. Bolt H., Barabash V., Federici G. et al. (2002). Plasma facing and high heat flux materials-needs for ITER and beyond // Journal of Nuclear Materials. – 2002. – Vol. 307. – P. 43.

3. Mayer M. et al. Tungsten erosion and redeposition in the all-tungsten divertor of ASDEX Upgrade // Physica scripta. – 2009. – T. 138. https://doi.org/10.1088/0031-8949/2009/T138/014039

4. Ueda Y., Schmid K., Balden M. et al. Baseline high heat flux and plasma facing materials for fusion // Nucl. Fusion. – 2017. – Vol. 57. – P. 092006. https://doi.org/10.1088/1741-4326/aa6b60

5. Budaev V.P., Fedorovich S.D., Dedov A.V., et.al. High-heat flux tests of tungsten divertor mock-ups with steady-state plasma and e-beam // Nuclear Materials and Energy. – 2020. – Vol. 25. https://doi.org/10.1016/j.nme.2020.100816

6. Muhammad Luqman Khalid et al. (2019) // Mater. Res. Express. – 2019. – Vol. 6. – P. 066551. https://doi.org/10.1088/2053-1591/ab087f

7. Rubel M, Philipps V, Huber A, and Tanabe T. Formation of carbon containing layers on tungsten test limiters // Physica Scripta. – 1999. – T. 81. – P. 61–63.

8. Ueda Y., et al. Carbon impurity behavior on plasma facing surface of tungsten // Fusion Engineering and Design. – 2006. – Vol. 81. – Р. 233–239.

9. Жанболатова Ғ.Қ., Бакланов В.В., Туленбергенов Т.Р., Миниязов А.Ж., Соколов И.А. Карбидизация поверхности вольфрама в пучково-плазменном разряде // Вестник НЯЦ РК. – 2020. – Вып. 4. – С. 77–81. [G. K. Zhanbolatova, V. V. Baklanov, T. R. Tulenbergenov, A. Zh. Miniyazov, I. A. Sokolov Carbidization of the tungsten surface in a beam-plasma discharge // NNC RK Bulletin. – 2020. – Issue 4. – P. 77–81.] (In Russ.)

10. Baklanov V., Zhanbolatova G., Skakov M., et al. Study of the Temperature Dependence of a Carbidized Layer Formation on the Tungsten Surface Under Plasma Irradiation // Materials Research Express. – 2022. – Vol. 9. – P. 016403. https://doi.org/10.1088/2053-1591/ac4626

11. Жанболатова Ғ.Қ., Миниязов А.Ж., Туленбергенов Т.Р., Соколов И.А., Букина О.С. Исследование карбидизации поверхности вольфрама при плазменном облучении // Вестник НЯЦ РК.– 2021. – Вып. 3. – С. 37–43. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2021-3-37-43 [Zhanbolatova G.K., Miniyazov A.Z., Tulenbergenov T.R., Sokolov I.A., Bukina O.S. Investigation of tungsten surface carbidization under plasma irradiation // NNC RK Bulletin. – 2021. Issue 3. – P. 37–43.] (In Russ)

12. Skakov M.K., Baklanov V.V., Zhanbolatova G.K., Miniyazov A.Zh., Kozhakhmetov Ye.A., Gradoboev A.V. Research of the structural-phase state of tungsten surface layer cross-section after carbidization in a beam-plasma discharge usage electron microscopy methods // NNC RK Bulletin. – 2023. – Issue 2. – P. 89–96. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2023-2-89-96

13. Skakov M.K., Miniyazov A.Z., Batyrbekov E.G, et al. Influence of the Carbidized Tungsten Surface on the Processes of Interaction with Helium Plasma // Materials. – 2022. – Vol. 15. – P. 7821. https://doi.org/10.3390/ma15217821

14. Патент РК на полезную модель № 2080. Имитационный стенд с плазменно-пучковой установкой / Колодешников А.А., Зуев В.А., Гановичев Д.А., и др. – опубл. 15.03.2017, Бюл. № 5. [Patent RK na poleznuyu model' № 2080. Imitatsionnyy stend s plazmenno-puchkovoy ustanovkoy / Kolodeshnikov A.A., Zuev V.A., Ganovichev D.A., i dr. – opubl. 15.03.2017, Byul. No. 5.] (In Russ.)

15. Туленбергенов Т.Р., Скаков М.К., Миниязов А.Ж., Соколов И.А., Кайырды Г.К. // Роль имитационного стенда с плазменно-пучковой установкой в исследованиях плазменно-поверхностного взаимодействия // Вестник НЯЦ РК. – 2019. – Вып. 4. – С. 51–58. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2019-4-51-58 [Tulenbergenov T.R., Skakov M.K., Miniyazov A.Zh., Sokolov I.A., Kayyrdy G.K. The role of a simulation bench with plasma- beam installation in researches of plasma-surface interection // NNC RK Bulletin. – 2019. – Issue 4. – P. 51–58.] (In Russ.)

16. S. Gražulis, D. Chateigner, R. T. Downs, A. F. T. Yokochi, et.al. Crystallography Open Database – an open-access collection of crystal structures // J. Appl. Cryst. – 2009. – Vol. 42. – P. 726–729.

17. Skakov Mazhyn, Zhanbolatova Gainiya, Miniyazov Arman, Tulenbergenov Timur, Sokolov Igor, Sapatayev Yerzhan, Kozhakhmetov Yernat, Bukina Olga. Impact of High-Power Heat Load and W Surface Carbidization on its Structural-Phase Composition and Properties // Fusion Science and Technology. – 2021. – Vol. 77. – Р. 57–66. https://doi.org/10.1080/15361055.2020.1843885

18. Skakov M.K., Baklanov V.V., Zhanbolatova G.K., et al. The effect of recrystallization annealing on the tungsten surface carbidization in a beam plasma discharge // AIMS Materials Science. – Vol. 10(3). – P. 541–555.

19. Горелик С. С., Добаткин С. В., Капуткина Л. М. Рекристаллизация металлов и сплавов. – М.: МИСИС, 2005. 432 с. [Gorelik S. S., Dobatkin S. V., Kaputkina L. M. Rekristallizatsiya metallov i splavov. – Moscow: MISIS. – 2005. – 432 p.]

20. Maier, H., Rasinski, M., von Toussaint, U., Greuner, H., Böswirth, B., Balden, M. Kinetics of carbide formation in the molybdenum–tungsten coatings used in the ITER-like Wall // Physica Scripta. – 2016. – T. 167. – P. 014048. https://doi.org/10.1088/0031-8949/t167/1/014048

21. Linsmeier Ch., Reinelt M., Schmid K. Surface chemistry of first wall materials – from fundamental data to modeling // Journal of Nuclear Materials. – 2011. – Vol. 415. – Issue 1. – P. S212–S218. https://doi.org/10.1016/j.jnucmat.2010.08.056

22. Беграмбеков Л.Б. Процессы в твердом теле под действием ионного и плазменного облучения: Учебное пособие. – М.: МИФИ, 2008. – 196 с. [Begrambekov L.B. Protsessy v tverdom tele pod deystviem ionnogo i plazmennogo oblucheniya: Uchebnoe posobie. – Moscow: MIFI. – 2008. – 196 p.] (In Russ)

23. Tu H., Li C., Shi L. The erosion and retention properties of α-WC films by low-energy deuterium ion irradiation // Applied Surface Science. – 2023. – Vol. 608. – P. 155133.

24. P. Jenus et al. Deuterium retention in tungsten, tungsten carbide and tungsten-ditungsten carbide composites // Journal of Nuclear Materials. – 2023. – Vol. 581. – P. 154455.

25. Z. Zhao, F. Liu, L. Cao, et al. Investigation of indentation response, scratch resistance, and wear behavior of tungsten carbide coatings fabricated by two-step interstitial carburization on tungsten // Ceramics International. – 2021. – Vol. 47. – P. 30636–30647.