ОРТА ЕРТІС БАССЕЙНІНІҢ ИНВАЗИЯЛЫҚ ИХТИОФАУНАСЫНЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫНЫҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ МЕН ПРОБЛЕМАЛАРЫ ТУРАЛЫ МӘСЕЛЕГЕ

Мақалада Павлодар облысы аумағындағы Орта Ертіс бассейнінің инвазиялық ихтиофаунасының биологиясы мен экологиясы бойынша жаңа деректер келтірілген. Әдеби деректерді пайдалана отырып, Ертіс өзенінің жоғарғы, орта және төменгі ағысында мекендейтін бөтен түрлердің түрлік құрамы жинақталған. Орта Ертіс бассейнінде қазіргі уақытта 5 тұқымдасқа және 13 ұрпаққа жататын 15 инвазиялық балық түрі тіркелген. Түрлердің ең көп саны тұқы тұқымдасына жатады (9 түр немесе 60%), албырттар тұқымдасы 3 түрден немесе 20% - дан тұрады, қалған тұқымдастар бір түрден тұрады. Орта Ертіс бассейнінде тек үш түр ғана бейімделді және балық кәсіпшілігіне кірді: табан балық, сазан (тұқы) және көксерке. Балық аулау кәсіпшілігіндегі табан балықтың үлесі 15,7-ден 27,7 % - ға дейін., тұқының үлесі 0,2-ден 1,5 % - ға дейін, көксеркенікі 0,8-ден 1,3 % - ға дейін. Ұсталған табан балықтардың ең көп саны бөгеулерде тіркелген, тұқылар тармақтар мен көлдерде, көксерке Ертістің тармақтарында тіркелген. Регрессиялық талдау нәтижелері бар осы үш балық түрінің өсу қарқыны бойынша мәліметтер келтірілген. Балықтың тағы 11 түрін енгізу нәтижелері бойынша қысқаша мәліметтер келтірілген. Стихиялық қоныстандырулар кейде жыртқыштың немесе азықтық бәсекелесінің интродукциясы нәтижесінде биоценоздың толық қайта құрылуына, қауіпті паразиттерге немесе ауруларға ұшырауға әкеледі деген қорытынды жасалды. Көбінесе, аздаған «акклиматизация әсерінен» кейін, жерсіндірілген түр қысымына дайын емес су қоймасы кедейленіп, балықшылар үшін тартымсыз және тауарлық балық өсіру үшін келешексіз болады. Ертіс өзеніне бейімделген жекелеген инвазиялық түрлердің жаңа су қоймаларын, соның ішінде Зайсан-Ертіс бассейнінен тыс жерлерді игеру ықтималдығы жоғары. Бөтен балық түрлерінің проблемасы маңызды экологиялық проблема екенін ескере отырып, оны шешу ғылыми зерттеулерді, мониторингті, басқаруды және білім беру бағдарламаларын қамтитын кешенді тәсілді қажет етеді.

1. Правдин И.Ф. Руководство по изучению рыб (преимущественно пресноводных). – М.: Пищевая промышленность,1966. – 267 с.

2. Евсеева А.А., Болботов Г.А., Кириченко О.И. Aннотированный список рыбообразных и рыб водоемов и водотоков бассейна верхнего Иртыша Восточного Казахстана с комментариями по их таксономии и зоогеографии // Acta Biologica Sibirica. – 2019. – № 5(4). — С. 156–174. https://doi.org/10.14258/abs.v5.i4.7180

3. Чемагин А.А. Рыбное население и его биотопическое распределение в бассейне Нижнего Иртыша // Современные проблемы науки и образования. – 2015. – № 2–1. – С. 1–6. URI: https://www.scienceeducation.ru/ru/article/view?id=21225

4. Интересова Е.А., Ростовцев А.А., Егоров Е.В., Зайцев В.Ф., Визер А.М. Промысловое значение чужеродных видов рыб в водоемах юга Западной Сибири // Вестник рыбохозяйственной науки. – 2017. – Т. 4. – № 2 (14). – С. 37–44.

5. Корзун А.С., Кассал Б.Ю. Распределение чужеродных видов рыб в водоемах Омской области // Российский Журнал Биологических Инвазий. – 2012. – № 4. – С. 57–65.

6. Рыбы Казахстана: В 5-ти т. / В. П. Митрофанов, Г.М. Дукравец, В.А. Мельников, А.А. Баимбетов и др. – Алма-Ата: Наука. – 1988. – Т. 3. – 303 с.

7. Куржыкаев Ж., Асылбекова А.С., Баринова Г.К. Ихтиофауна реки Есиль // Вестник науки Казахского агротехнического университета им. С. Сейфуллина. – 2020. – №1(104) – С. 17–28.

8. Водоемы Алтайского края: биологическая продуктивность и перспективы использования / отв. ред. В.П. Соловов. – Новосибирск: Наука, 1999. – С. 295

9. Рыбы Казахстана: В 5-ти т. / В.П. Митрофанов, Г.М., Дукравец и др. – Алма-Ата: Наука. – 1989. – Т. 4. – 312 с.

10. Михайлов А.И., Балацкий П.С., Зайцев В.Ф., Шаруха Ю.В., Визер Л.С. Сравнение размерно-возрастных характеристик судака (Sander lucioperca) р. Иртыш и оз. Салтаим-тенис // Водные и экологические проблемы Сибири и Центральной Азии. – Барнаул, 2022. – 2. – С. 297–299.

11. Убаськин А.В., Калиева А.Б., Биткеева А.А., Дюсембаева А.Т. Материалы к созданию «Черной книги фауны Павлодарской области». Чужеродные виды рыб в экосистемах Среднего Иртыша // Вестник Карагандинского университета. Серия Биология. Медицина. География. – 2019. – №4(96). – С. 57 –62. URI: http://rep.ksu.kz//handle/data/9496

12. Решетников А.Н. Влияние интродуцированной рыбы ротана Perccottus glenii (Odontobutidae, Pisces) на земноводных в малых водоемах Подмосковья // Журнал общей биологии. – 2001. –62(4). – С. 352–361.