БИІК ТЯНЬ-ШАНЬДАҒЫ МҰЗДЫҚ ПРОЦЕСТЕРІН СЕЙСМОЛОГИЯЛЫҚ ЗЕРТТЕУ

Соңғы жылдары криосейсмология мұздықтардың динамикасын және олардың климаттық өзгерістермен өзара әрекеттесуін зерттеуге жаңа мүмкіндіктер бере отырып, зерттеудің маңызды бағытына айналды. Сейсмология мен гляциологияны біріктіретін бұл пәнаралық ғылым криосферадағы процестерді талдауға жаңа перспективалар ашады. 2023 жылы Қазақстан Республикасының Ұлттық ядролық орталығында "Климаттық өзгерістерді бағалау үшін ядролық, сейсмикалық және инфрадыбыстық әдістерді қолдану" нысаналы қаржыландыру бағдарламасы (НҚБ) шеңберінде Тянь-Шань мұздықтарын сейсмикалық және инфрадыбыс әдістермен зерттеу басталды. Биік Тянь-Шаньның ауқымды мұздықтарынан 70–150 км қашықтықта Қазақстан аумағында үш уақытша сейсмикалық және инфрадыбыстық станциялар орнатылды. Мұздықтардан 130 және 160 км қашықтықта орналасқан екі стационарлық станцияның деректері қосымша пайдаланылды: Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің сейсмологиялық байқау және зерттеулер ұлттық ғылыми орталығының (ҚР ТЖМ СБЗҰО) құрамына кіретін Шалкөде станциясы (130 км) және Қазақстан Республикасы Ұлттық ядролық орталығының Геофизикалық зерттеулер институтына (ҚР ҰЯО ГЗИ) тиесілі Подгорное станциясы (160 км). Жартас негіздеріне орналастырылған бұл станциялар әлсіз мұздық белсенділік сигналдарын тіркеуде жоғары тиімділікті көрсетті. Зерттеулер мұздық процестерді және олардың климаттың өзгеруімен байланысын талдау үшін крисейсмологиялық тәсілдердің маңыздылығын растайды. 

1. Ekström G., M. Nettles and G. A. Abers Glacial earthquakes // Science. – 2003, – Vol. 302 (5645). – P. 622– 624. https://doi.org/10.1126/science.1088057

2. Ekström G., M. Nettles and V. C. Tsai Seasonality and increasing frequency of Greenland glacial earthquakes // Science. – 2006. – Vol. 311(5768). – P. 1756–1758. https://doi.org/10.1126/science.1122112

3. E. Podolsky, F. Walter. Cryoseismology // Reviews of Geophysics. – 2016. – P. 708–758. https://doi.org/10.1002/2016RG000526

4. А. В. Федоров, В. Э. Асминг. Низкочастотные землетрясения архипелага Шпицберген // Комплексные исследования природы Шпицбергена // Материалы международной научной конференции. Мурманск, 1–3 ноября, 2012 г. – М., – 2012. – Вып.11. – С. 249–253.

5. Kanao, M. A Decade of Advances in Cryoseismology // Polar Seismology. – 2018a – Advances and Impact. IntechOpen.

6. Kanao, M. (2018b). A New Trend in Cryoseismology: A Proxy for Detecting the Polar Surface Environment // Polar Seismology. – 2018b. – Advances and Impact, 75.

7. Усупаев Ш. Э., Асминг В. Э., Шаршебаев А. К., Алтынбек уулу Т., Рахматилла уулу З., Анаркулов Б. А. О землетрясениях гляциотектонического характера горных стран на примере ледника Энгилчек в бассейне реки Сары-Джаз Кыргызского Тянь-Шаня // Известия ВУЗов Кыргызстана. – 2019. – № 12. – С. 40–49.

8. Михайлова Н. Н., Комаров И. И. Ледниковые землетрясения Центрального Тянь-Шаня / Н.Н. Михайлова, И.И. Комаров // Вестник НЯЦ РК. – 2009. – Вып. 3. – С. 120–126.

9. Асминг В. Э., Федоров А. В., Прокудина А. В., Евтюгина З. А. Автоматическая система мониторинга региональной сейсмичности NSDL. Принципы построения и некоторые результаты использования // Современные методы обработки и интерпретации сейсмологических данных. Материалы XII Международной сейсмологической школы / Отв. ред. А. А. Маловичко. – Обнинск: ФИЦ ЕГС РАН. – 2017. – C. 33–36.

10. Михайлова Н. Н., Неверова Н. П. Калибровочная функция () для определения MPVA землетрясений Северного Тянь-Шаня // Комплексные исследования на Алма-Атинском прогностическом полигоне. – Алма-Ата: Наука. – 1986. – С. 41–48.

11. Раутиан Т. Г. Об определении энергии землетрясений на расстоянии до 3000 км // Экспериментальная сейсмика. (Труды ИФЗ АН СССР). – М.: Наука. – 1964. – № 32 (199). – С. 88–93.