ЯДРОЛЫҚ ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРЫНДА ҚАУІПСІЗДІКТІ БАҚЫЛАУ ПРОЦЕСТЕРІНІҢ МАТЕМАТИКАЛЫҚ ҮЛГІЛЕНУІ

Мақалада ядролық электр станцияларының қауіпсіздігін арттыру мақсатында математикалық үлгілеуді қолдану қарастырылады. Зерттеу нәтижелері апаттық жағдайларға жауап беру уақытының маңызды рөл атқаратынын көрсетеді: егер оператор 30 секунд ішінде шара қабылдаса, апаттың алдын алу ықтималдығы 95%-ды құрайды, ал 5 минуттық кешігу кезінде бұл көрсеткіш 30%-ға дейін төмендейді. Сонымен қатар, профилактикалық қызмет көрсету мен резервтік жабдықтардың сенімділікке әсері талданады. Егер техникалық қызмет көрсетілмесе, 1000 сағаттық пайдалану кезеңінде істен шығу ықтималдығы 40%-ға жетеді, ал жүйелі тексерулер бұл көрсеткішті 15%-ға, резервтік жүйелерді қолдану 8%-ға дейін төмендетеді. Сонымен бірге, өзара тәуелді жүйелердің істен шығуы зерттелді: компоненттер саны 3-тен 10-ға дейін артқан кезде, жалпы істен шығу қаупі 15%-дан 80%-ға дейін өседі. Жұмыста АЭС сенімділігін арттыру бойынша тәжірибелік ұсыныстар беріледі, атап айтқанда, мониторингті автоматтандыру, болжамды алгоритмдерді енгізу және ықтимал істен шығуларды болжау үшін машиналық оқытуды қолдану.

1. Gomes J. et al. Development of the Reliability Assurance Program in a Brazilian nuclear power plant subsidized by a Reliability, Availability and Maintainability Model // Brazilian Journal of Radiation Sciences. – 2023. – Vol. 11. – No. 4. – P. 01–18.

2. Dimitrov D., Randelova N. Management systems for nuclear security // Security & Future. – 2024. – Vol. 8. – No. 1. – P. 7–10.

3. Park J. K., Kim T. K., Koo S. R. Verification strategy for artificial intelligence components in nuclear plant instrumentation and control systems // Progress in Nuclear Energy. – 2023. – Vol. 164. – P. 104842.

4. Odarushchenko O. et al. Application of Formal Verification Methods in a Safety-Oriented Software Development Life Cycle //2023 13th International Conference on Dependable Systems, Services and Technologies (DESSERT). – IEEE, 2023. – P. 1–6.

5. Wang L., Wu Y. Verification and validation optimization method for signal quality bits in digital control system application software of nuclear power plant // Kerntechnik. – 2024. – Vol. 89. – No. 3. – P. 301–315.

6. Enderlein, G., Barlow, E. E., F. Proschan and L. C. Hunter: Mathematical Theory of Reliability. Wiley, New York-London-Sydney, 1965. 256 S., Preis 83 s. Biom. J. – 1966. – Vol. 8, Issue 4. – P. 278–278. https://doi.org/10.1002/bimj.19660080409

7. Howard R. Dynamic Probabilistic Systems, Volume 2: Semi-Markov and Decision Processes. New York: Dover, 1971.

8. Dhillon B. S., Singh Ch. Engineering reliability: New techniques and applications. N.Y.: John Wiley & Sons Inc. Publ., 1981. 362 p.

9. Cox, D.R. (1977). The Theory of Stochastic Processes (1st ed.). Routledge. https://doi.org/10.1201/9780203719152

10. Ebeling C. E. An introduction to reliability and maintainability engineering. – Waveland Press, 2019.

11. Leveson N. G. Engineering a safer world: Systems thinking applied to safety. – The MIT Press, 2016. – 560 p