ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ОРМАН ЭКОЖҮЙЕЛЕРІНІҢ ТОПЫРАҒЫНДА РАДИОКӨМІРТЕКТІҢ ТАРАЛУЫН ЗЕРТТЕУ

Бұл жұмыста Қазақстан Республикасының орман экожүйелерінің топырағында радиокөміртектің таралуы бойынша зерттеу ұсынылған. Зерттеу нысаны ретінде Абай облысы Бесқарағай ауданы мен Ақмола облысы Бурабай ауданының орман учаскелері таңдалды. Зерттеулер үшін сұйық сцинтилляциялық спектрометрия әдісімен ¹⁴C құрамы анықталған орман төсемінің сынамалары және топырақ сынамаларын қабаттық іріктеу жүргізілді. Зерттеу нәтижелері Бесқарағай ауданының топырақтарында ¹⁴C мөлшері жоғары екенін көрсетті, ол жоғарғы қабаттан төменгі қабатқа өткенде біртіндеп төмендейді. Бұл Семей сынақ полигонындағы сынақтардан туындаған радиоактивті ластануға байланысты. Бурабай ауданының топырақтарында ¹⁴C мөлшері анықтау шегінен төмен.

1. Чичагова О.А., Зазовская Э.П. Радиоуглеродное датирование: прошлое, настоящее, будущее – развитие идей И.П. Герасимова // Бюллетень Почвенного института им. В.В. Докучаева. – 2015. – Вып. 81. – С. 160– 176. – https://doi.org/10.19047/0136-1694-2015-81-160176.

2. Larsen T., Yokoyama Yu., Fernandes R. Radiocarbon in ecology: Insights and perspectives from aquatic and terrestrial studies // Methods in Ecology and Evolution. – 2018. – Vol. 9. – P. 181–190. https://doi.org/10.1111/2041-210X.12851.

3. Boden, T. A., Marland, G., & Andres, R. J. Global, Regional, and National Fossil-Fuel CO2 Emissions . Oak Ridge National Laboratory, US Department of Energy, 2013.

4. Zhou, W., Niu, Z., Wu, S., Xiong, X., Hou, Y., Wang, P., ... & Zhu, Y. Fossil fuel CO2 traced by radiocarbon in fifteen Chinese cities. Science of the Total Environment. – 2020. – Vol. 729. – P. 138639.

5. Хохлова О.С., Зазовская Э.П., Чичагова О.А., Яблонский Л.Т. Радиоуглеродное датирование различных материалов из курганов ранних кочевников Южного Приуралья // Известия Российской академии наук. Серия географическая. – 2010. – № 3. – С. 82–94.

6. Hua Q., Barbetti M., Rokowski A.Z. Atmospheric radiocarbon for the period 1950–2010 / Radiocarbon. – 2013. – Vol. 55. – P. 2059–2072. https://doi.org/10.2458/azu_js_rc.v55i2.16177

7. Мыглан В.С. Методы датирования / Палеоклиматология: уч. пос. – Красноярск, 2007. – С. 12–18.

8. Trumbore S. Carbon respired by terrestrial ecosystems – recent progress and challenges / Global Change Biology. – 2006. – Vol. 12. – P. 141–153. https://doi.org/10.1111/j.1365-2486.2006.01067.x

9. Семипалатинский полигон. Ядерные испытания ССР. Обеспечение общей и радиационной безопасности при проведении ядерных испытаний. ФУ МЕДБИОЭКСТРЕМ Минздрав РФ. Под ред. Логачева В.А. – Москва, 1997 г., – 244 с.

10. Koarashi J., Atarashi-Andoh M., Nagano H. et.al. Practical Guide on Soil Sampling, Treatment, and Carbon Isotope Analysis for Carbon Cycle Studies / JAEA-Technology 2020-012. – JAEA, 2020. – 55 p. – https://doi.org/10.11484/jaea-technology-2020-012.

11. Сохранение лесов в Казахстане на благо людей. https://www.undp.org/ru/kazakhstan/stories/sokhranenielesov-v-kazakhstane-na-blago-lyudey (дата обращения 24.02.2025 г.).

12. Лесной фонд Казахстана. https://www.gov.kz/memleket/entities/forest/activities/3811?lang=ru (дата обращения 24.02.2025 г.).

13. Биоразнообразие. https://newecodoklad.ecogosfond.kz/2016/bioraznoobrazie/ (дата обращения 24.02.2025 г.).

14. Почвенная карта Семипалатинской области Казахской ССР. М. 1:300000/ Под ред. А.А. Соколова, М.К. Колходжаева, Н.И. Котина, К.Ш. Фаизова // Ин-т почвоведения АН Каз. ССР Алма-Ата, 1958.

15. Почвы Казахской ССР. Почвы Целиноградской области / В.В. Редков. Алма-Ата: Наука, 1964. – 325 с.

16. Методические рекомендации. Определение радиоуглерода в компонентах природной среды. Филиал «ИРБЭ» РГП НЯЦ РК, № 01-08/724 от 03.10.2022. – 14 с.

17. Раимканова А.М., Ляхова О.Н., Айдарханова А.К., Сержанова З.Б. Методические подходы и их применение к изучению радиоуглерода в почве площадки «Опытное поле» // Вестник НЯЦ РК. – 2021. – Вып. 4. – С. 3–9. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2021-4-3-9

18. ISO 13162:2021: Water quality – Carbon 14 – Test Method Using Liquid Scintillation Counting (International Organization for Standardization, Geneva, 2021).

19. ГОСТ 26213-2021. Почвы. Методы определения органического вещества. – М.: Изд-во стандартов, 1985.– 12 с.

20. ГОСТ 12536-2014. Грунты. Методы лабораторного определения гранулометрического (зернового) и микроагрегатного состава. – М.: Стандартинформ, 2015.– 24 с.

21. ГОСТ 5180- 2015. Грунты. Методы лабораторного определения физических характеристик. – М.: Стандартинформ, 2016.– 19 с.