ШАҒАН ӨЗЕНІНІҢ СУЫНЫҢ ТРИТИЙЛІК ЛАСТАНУЫН МОНИТОРИГІЛЕУ

Мақалада өзен суларын бақылау нәтижелері көрсетілген. 2016–2020 жылдарға арналған тритийдің нақты белсенділігінің өзгеруі туралы Шаған. Шаған өзені Балапан полигонының шығыс бөлігімен ағып жатқан Семей полигонының (бұдан әрі – СИП) аумағындағы ең ұзын жер үсті суы. Ашису, «Атом көліне» құяды. Әрі қарай, ағысқа қарсы 110 км қашықтықта өзен өзеннің сол жағалауындағы ағынды құрайды. Ертіс. Алдыңғы зерттеулер өзеннің жер үсті және жер асты суларының радиоактивті ластану фактісін анықтады және бірнеше рет растады. Шаган техногендік радионуклид ³Н. Ластанудың негізгі көзі өзеннің жер үсті суларына түсетін жерасты сулары екендігі анықталды. Осыған байланысты өзен суларының ³H ластануының ұзақ мерзімді мониторингін қамтамасыз ету мақсатында Атомное көлінің үйіндісінен бастап және одан әрі қарай ағын сағасына дейін өзеннің арнасы бойында орналасқан үш учаскесінде маусымдық бақылау жүргізілді. өзенмен. Ертіс.

Бақылаулардың нәтижесінде жер бетіндегі және жер асты суларындағы ³Н-дің меншікті белсенділігі бақылау уақытына байланысты әр түрлі мәндерде өзгеретіндігі анықталды. Сонымен, максималды ластану аймағында ³Н мөлшері көктемде минимумнан 8 Бк/кг-ге дейін, жазғы-күзгі кезеңде ең көп дегенде 370 000 Бк/кг-ге дейін өзгереді. Өзеннің шығу нүктелерінде полигоннан тыс Шаған, 3Н концентрациясы 90 Бк/кг-ден 12 400 Бк/кг-ге дейін өзгереді. Өзеннің қосылатын ауданында. Шаған р. Ертіс құрамындағы 3Н 110 Бк/кг аспайды.

1. Актаев, М.Р. Мониторинг радиоактивного загрязнения вод р. Шаган / М. Р. Актаев, А.О. Айдарханов, С.Н. Лукашенко, // Семипалатинский испытательный полигон. Радиационное наследие и перспективы развития: тез. док. V Междунар. науч.-практическая конф., 12–14 сентября. – Павлодар: Дом печати, 2012. – С. 63–64. – ISBN 978-601-7112-63-9.

2. Актаев, М.Р. Характер радиоактивного загрязнения техногенными радионуклидами р. Шаган и «Атомного» озера / М. Р. Актаев, А.О. Айдарханов, С.Н. Лукашенко, // Ядерная и радиационная физика: тез. докл. Х Междунар. науч.-практ. конф., 08–11 сентября 2015. С. 124. – ISBN 9965-675-91-0.

3. Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана [Сборник трудов Национального ядерного центра Республики Казахстан за 2011 г.] / под рук. С.Н. Лукашенко. – Павлодар: Дом печати, 2011. Вып. 3. – Т. 1. – 165 с.

4. Aidarkhanov, A.O. Mechanisms for surface contamination of soils and bottom sediments in the Shagan river zone within former semipalatinsk nuclear test site / A. O. Aidarkhanov, S. N. Lukashenko, O. N. Lyakhova, S. B. Subbotin, Yu. Yu. Yakovenko, S. V. Genova, A. K. Aidarkhanova // Journal of Environmental Radioactivity. – 2013. – Vol. 124. – P. 163–170.

5. Актаев М.Р. Характер загрязнения тритием вод р. Шаган в районе «Атомного озера» / Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстан [Сборник трудов Национального ядерного центра Республики Казахстан за 2014–2016]. – Павлодар: Дом печати, 2017. – Вып. 6. – Т. 1. – С. 202–207. – ISBN 978-601-7844-53-0.

6. Есибеков А.Ж. Особенности тритиевого загрязнения подземных вод в зоне влияния р. Шаган / А.Ж. Есимбеков, С.Н. Лукашенко, А.О Айдарханов, М.Р Актаев // Ядерная и радиационная физика: тез. докл. Х Междунар. науч.-практ. конф., 08–11 сентября 2015. С. 128. – ISBN 9965-675-91-0..

7. Есимбеков А.Ж. Исследование механизмов формирования и путей загрязнения тритием поверхностных вод р. Шаган / А.Ж. Есимбеков, С.Н. Лукашенко, А.О. Айдарханов, М.Р. Актаев // [Сборник трудов Института радиационной безопасности и экологии] / под рук. Лукашенко С.Н. – Вып. 6. – Павлодар: Дом печати, 2017.

8. Айдарханов, А.О. Определение и локализация каналов поступления 3Н в воды р. Шаган /А.О. Айдарханов, М.Р. Актаев, А.Ж. Есимбеков, В.С. Анисимов // Радиация и риск. – 2013. – Том 22. – № 4. – ISSN 0131-3878.

9. ISO 9698:2019 (Е) «Качество воды – Тритий – Метод определения при помощи жидкостно-сцинтилляционного счета». – Введ. 05-2019. – Швейцария: Межд. стандарт, 2019. – 25 с.

10. Aktayev M.R. Features tritium distribution in the waters at the Semipalatinsk test site / Aktayev M.R., А.О. Aidarkhanov, S.N. Lukashenko // IV International Conference on Environmental Radioactivity: Radionuclides as Tracers of Environmental Processes. Vilnius, Lithuania. 29 May – 2 June 2017. PS3-1.

11. Гигиенические нормативы «Санитарно-эпидемиологические требования к обеспечению радиационной безопасности»: утв. приказом Министра нац. экономики РК 27.02.2015. – № 155. – 112 с.