ВЛИЯНИЕ ТУРИЗМА НА ЗАГРЯЗНЕНИЕ ПОЧВ ТЯЖЕЛЫМИ МЕТАЛЛАМИ АЛТАЙСКОГО ХРЕБТА

В статье представлены сведения о загрязнении почв тяжелыми металлами в результате туризма в Горном Алтае Казахстана и Горном Алтае Монголии. В период пандемии Covid-19 путешествия в Горный Алтай стали трендом внутреннего туризма в обеих странах. Из-за слабого развития здесь инфраструктуры, туристический транспорт нанес ущерб поверхности почвы, скользя по грунтовым дорогам, проезжая по болотистой местности, строя новые ответвления, приближаясь к заснеженным вершинам. Авторы предположили, что почва, вероятно, загрязнена тяжелыми металлами, в основном из-за большегрузных автомобилей с большими двигателями. В результате отбор проб почвы показал, что по сравнению с чистой почвой содержание свинца увеличилось на 12,5–15,8 мг/кг, никеля на 16,1–33,7 мг/кг, цинка на 15,6–17,1 мг/кг и в целом количество тяжелых металлов возросло в 2–4 раза. Результаты эксперимента подтвердили наличие загрязнения тяжелыми металлами нарушенной почвы. Но это загрязнение не превысило нормативный уровень, потому, что загрязненные почвы смываются снегом и дождем.

1. Aizen E.M., Aizen V. B., Melack J. M., Nakamura T., Ohta T. Precipitation and atmospheric circulation patterns at mid-latitudes of Asia // Journal of Climatology. – 2001. – 21 (5). – P. 535–556. https://doi.org/10.1002/joc.626

2. Braden K.A., and Prudnikova N.B.. The challenge of ecotourism development in the Altay Region of Russia // Tourism Geographies. – 2008. – 10 (1). – 1–21. https://doi.org/10.1080/14616680701825107

3. UNDP & GEFG of Russian Federation: Biodiversity Conservation in the Russian Portion of the Altai‐Sayan Ecoregion / United Nations Development Programme (UNDP). – 2011. Ministry of Natural Resources (MNR) of the Russian Federation. PDF fail, 14.

4. Ердавлетов.С.Р. Туризм Казахстана: учебное пособие. – Алма-ата. – 1989. ISBN 5-620-00199-7.

5. Моңғолия Үкіметі :Моңғолия Үкіметінің 1996 жылғы №-167 қаулысы, Моңғолияда Туризмды дамыту үшін 1995-2005 жылы атқарылатын жұмыстардың негізгі бағыты. / Улаанбаатар. – 1996. https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=200886&showType=1

6. Моңғолия Ұлы Құрылтайы: Моңғолия Республикасының тұрақты даму тұжырымдамасы-2030. – Улаанбаатар. – 2016. https://legalinfo.mn/mn/detail?lawId=207105&showType=1

7. Моңғолия Ұлы Құрылтайы: «Алсын Хараа-2050» Моңғолия Республикасының даму жоспары. // Моңғолия Ұлы Құрылтайы. – Улаанбаатар. – 2020.

8. Chlachula J.A., Zhensikbayeva N.Z., Yegorina A.V., Kabdrakhmanova N.K., Czerniawska J., Kumarbekuly S. Territorial assessment of the East Kazakhstan geo/ecotourism: Sustainable travel prospects in the Southern Аltai area // Geosciences (Switzerland) (MDPI AG). – 2021. – 11 (4). – P. 5. https://doi.org/10.3390/geosciences11040156

9. JICA&MTD: The Master Plan on National Tourism Development in Mongolia // Padeco Co., Ltd. Nippon Koei Co., Ltd, Ulaanbaatar: JICA – 1999. – Р. 192.

10. Моңғолия Шекара Басқармасы :Алтай Бесбоғда ұлттық паркіне саяхаттау үшін шекаралық зонаға кіруге рұқсат алған туристер, машиналар айлық статистикасы, (2016-2022) / Моңғолия Шекара Басқармасының 2023 жылдың 12-нші Желтоқсан күнгі No 2a/2518 хаты бойынша.

11. Қазақстан Республикасы Ұлттық статистика бюросы: Қазақстанның курорттық аймақтары бойынша ішкі туризмның негізгі көрсеткіштер (4 курорттық аймақтың қосындысы). https://stat.gov.kz/official/industry/22/statistic/6

12. Valeria Memoli., Esposito F., Speranza C Panico Evaluation of tourism impact on soil metal accumulation through single and integrated indices // Science of The Total Environment. – 2019. – 2 (682). https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.05.211

13. Qifa Sun Zhuoan., Sun Jianheng Wang., Wei Zhu. Heavy metal pollution and risk assessment of farmland soil in eco-tourism resort // Arabian Journal of Geosciences. – 2022. – 6 (15). – P. 156. https://doi.org/10.1007/s12517-022-09798-6

14. Jinying Xu., Xiaolong Wang., Jingbo Wang., Chunhua Hu. Dominant environmental factors influencing soil metal concentrations of Poyang Lake wetland: China Soil property, topography plant species and wetland type // Catena – 2021. – 207(4):105601. – 4 (204). https://doi.org/10.1016/j.catena.2021.105601

15. St Fatimah Azzahra., Faradiba Faradiba. Impact of Soil Pollution on Increasing Temperature in Indonesia // Asian Journal of Advanced Research and Reports. – 2019. https://doi.org/10.9734/ajarr/2021/v15i730412

16. Оразбаев Ә.Е. Экотоксикология: оқу құралы. – Қарағанды : АҚНҰР. – 2017. ISBN 978-601-7894-55-9

17. Абсеитов Е.Т., Масенов Қ.Б., Айтлесов Қ.К. Өнеркәсіптік экология : оқу құралы. – Алматы: Нур-Принт. – 2018. ISBN 978-601-206-064-5

18. Singh Jiwan., Kalamdhad Ajay. Effects of Heavy Metals on Soil, Plants // Human Health and Aquatic Life. International Journal of Research in Chemistry and Environment. – 2011. – 2 (1). – Р. 15–21. (PDF) Effects of Heavy Metals on Soil, Plants, Human Health and Aquatic Life (researchgate.net)

19. Chang Zhang, Shuang Nie, Jie Liang, [et. al.] Effects of heavy metals and soil physicochemical properties on wetland soil microbial biomass and bacterial community structure // Science Total Environment. – 2016. – 1 (557-558). – Р. 785–790. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2016.01.170

20. General requirements for assessment of soil erosion and degradation of vegetation cover in pasture lands / Department of Standards and Metrologies of Mongolia: MNS 5546:2005 / Ulaanbaatar – 2005. https://estandard.gov.mn/standard/reader/5010?fbclid=IwAR2juuIVtosS-n1mGJOgdCXYCMjBWmxorpqQh3tCA46t8UhHOgrHLiPO_vs#0-mcyawnbvxtjphwed.jpg

21. Сабралиев Н.С, Рғызбаева Н.Т, Нұрланқызы Ұ. Қоршаған ортаны автокөліктердің зиянды шығарындыларынан қорғау. – Алматы: ЖШС Лантер Трейд. – 2021. ISBN 978-601-7607-99-9

22. Приказ Министра Здравоохранения Республики Казахстан от 21.04.2021 № ҚР ДСМ-32 «Об утверждении Гигиенических нормативов к безопасности среды обитания».

23. Приказ Министра Здравоохранения Республики Казахстан «Об утверждении Нормативов предельно допустимых концентраций вредных веществ, вредных микроорганизмов и других биологических веществ, загрязняющих почву» / Совместный приказ МЗ РК ot 30.01.04 № 99 и МООС РК от 27.01.04 № 21-П.