ЯДРОЛЫҚ ҚАРУ СЫНАЛҒАН ЖЕРЛЕРДЕ МЕКЕНДЕЙТІН ТЫШҚАН ТӘРІЗДЕС КЕМІРГІШТЕРДІҢ АҒЗАСЫНДАҒЫ ¹³⁷Cs

Жұмыста Семей сынақ полигонының ядролық қару сыналған жерлерде мекендейтін тышқан тәріздес кеміргіштердің ағзасындағы (жербоалардың (Allactaga major Kerr және Allactaga saltator Eversmann) және жер тиіндерінің (Citellus erythrogenus Brandt) денесінде) ¹³⁷Cs радионуклидінің құрамын зерттеу нәтижелері және ¹³⁷Cs радионуклидінің зерттелетін жануарлардың ағзасына өту параметрлері келтірілген. Қосаяқтың мен сарышұнақтардың ағзасындағы ¹³⁷Cs радионуклидінің меншікті белсенділігінің салыстырмалы түрде жоғарылауы олардың ластанудың жергілікті учаскелерінде тікелей мекендеген жағдайда байқалады. Ластану учаскелерінен жануарлар белсенділігінің радиусынан асатын қашықтыққа алыстаған кезде жануарлардағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің жоғары мәндері тіркелмейді. Жануарлар табиғи ортаның құрамдас бөліктерінде радионуклидтердің меншікті белсенділігі жоғары жерлерде мекендейтініне қарамастан, бұл жануарлардың ағзасында радионуклидтердің өте жоғары мөлшері байқалмайды.

Орташа мәні (AM±SD) CR_muscl ¹³⁷Cs радионуклидінің Allactaga saltator Eversmann бұлшықет тіндері үшін (2.1±1.3)×10⁻³ (n-11) құрады, Allactaga major Kerr бұлшықет тіндері үшін – (4.7±2.7)×10⁻³ (n-9), Citellus Erythrogenus Brandt бұлшықет тіндері үшін – (7.0±5.6)×10⁻³ (n-6).

1. Beresford, N.A., M. Balonov, K. Beaugelin-Seiller, J. Brown, D. Copplestone, J.L. Hingston, J. Horyna, A. Hosseini, B.J. Howard, S. Kamboj, T. Nedveckaite, G. Olyslaegers, T. Sazykina, J. Vives i Batlle, T.L. Yankovich and C. Yu. An international comparison of models and approaches for the estimation of the radiological exposure of non-human biota // Appl. Radiat. Isot. – 2008. – Vol. 66(11). – P. 1745–1749.

2. Panitskiy A.V., Lukashenko S.N., Kadyrova N.Zh. 137Cs and 90Sr in lizards of Semipalatinsk test site // Journal of Environmental Radioactivity. – 2017. – Vol. 166 P1. – P. 91–96.

3. Barnett C.L., Gaschak S., Beresford N.A., Howard B.J., Maksimenko A., 2009. Radionuclide activity concentrations in two species of reptiles from the Chernobyl exclusion zone // Radioprotection. – 2009. – Vol. 44, P. 537– 542. https://doi.org/10.1051/radiopro/20095099

4. National Report, 1998 Chernobyl accident: consequences and their overcoming. Edited by acad. Konoplya E. F., professor Rolevich I. V. – 2nd ed., revised and added – Minsk: Ministry of emergencies, national Academy of Sciences of Belarus, 121 pages.

5. Lukashevich V. N. Accumulation of 137Cs by background species of amphibians and reptiles of Polessky State Radiation and Ecological Reserve. Modern problems of radiobiology: Proceedings of the international scientific conference, Gomel, 14–15 Oct. 2010, – P. 73–74. In Russian.

6. Lipskaya A. I., Zheltonozhskaya M. V., Nikolaev V. I., Burdo E. O., Kulich N. V. Concentration of technogenic radionuclides in the organisms of small rodents of the Chernobyl exclusion zone in the remote post-accident period // Nuclear Physics and Energy. – 2011. – Vol. 12, No. 2. – P. 180–185. In Russian.

7. Lukashenko S.N. Research Report for 2014 of the IRSE NNC RK under the State Program “Development of Nuclear Power Production in Kazakhstan”. IRSE NNC RK, Kurchatov. –2014. – 43 pp.

8. М I 2143-91 RK “Activity of radionuclides in volumetric samples. Technique for measurement using beta-spectrometer”.

9. Wood M.D., Leah R.T., Jones S.R., Copplestone D. Radionuclide transfer to invertebrates and small mammals in a coastal sand dune ecosystem // Sci Total Environ. – 2009. – Vol. 407(13). – P. 4062–4074.

10. Wood M.D., Beresford NA, Semenov D.V, Yankovich T.L, Copplestone D. Radionuclide transfer to reptiles // Radiat. Environ. Biophys. – 2010. – Vol. 49. – P. 509– 530. https://doi.org/10.1007/s00411-010-0321-1

11. Beresford N.A., Barnett C.L., Gashchak S., Maksimenko A., Guliaichenko E., Wood M.D., Izquierdo M. Radionuclide transfer to wildlife at a “Reference site” in the Chernobyl Exclusion Zone and resultant radiation exposures // Journal of Environmental Radioactivity. – 2020. Vol. 211. P. 105661. https://doi.org/10.1016/j.jenvrad.2018.02.007

12. Kunduzbayeva A.Ye., Lukashenko S.N., Kabdyrakova A.M., Larionova N.V., Magasheva R.Yu., Bakirova G.A. Speciation of 137Cs, 90Sr, 241Am, and 239+240Pu artificial radionuclides in soils at the Semipalatinsk Test Site // J. Environ. Radioact. – 2022. – Vol. 249. – 9 p. https://doi.org/10.1016/j.jenvrad.2022.106867