Мақалада Ansys Fluent бағдарламасында Volume of Fluid (VOF) есептеу әдісін қолдану арқылы, материалдардың балқу және балқыманың қоғалу процессің математикалық модельдеу мүмкіндігі қарастырылады. Математикалық модельдеу үшін эксперименталдық құрылғының екі өлшемді геометрилық және сандық-есептеулік моделі жасалды. Жылулық есептің шығару әдісі сипатталып, математикалық модельдеудің нәтижелері көрсетілген.

Ядролық реакторда нейтрон өрісінің градиентінің болуы және кремний құймасының көлеміне меншікті электрлік қарсылықтың рұқсат етілген таралуына қойылатын талаптар сәулелендіру қондырғысын жасауды қажет етеді. Бұл әсіресе үлкен кремний құймаларына қатысты. Құйманың биіктігі бойынша нейтрон ағынының градиентін төмендету нұсқаларының бірі-сәулелендіру қондырғысының конструкциясында нейтронды сіңіретін экрандарды қолдану. ССР-Қ реакторында нейтронды сіңіретін экран материалы ретінде табиғи изотоптық құрамы бар кадмий қолданылады. Мақалада кадмий қалқаны бар сәулелендіру қондырғысының зерттеу нәтижелері берілген. Кадмий экранының кремнийлі допингке арналған сәулелендіру қондырғысының нейтронды-физикалық сипаттамаларына әсері көрсетілген.

1986 жылы Чернобыль атом электр станциясындағы апат нәтижесінде пайда болған Ресейдің Тула облысының Плавское радиоактивті ошағы аумағында 2019 жылы өсетін сәбіз мен қызылшаның радиациялық қауіпсіздігі бағаланды. Қазіргі уақытта зерттелетін жерлердің егістік сілтісізденген қара топырақтарында ¹³⁷Сs мөлшері 90– 170 кБк/м² құрайтыны анықталды, бұл топырақтың беткі радиоактивті ластануының рұқсат етілген тығыздық деңгейінен 2,5–4,5 есе жоғары. Дегенмен, сәбіз және қызылша дақылдарындағы радионуклидтің үлестік белсенділігі 5 Бк/кг аспайды, бұл көкөністерде ¹³⁷Сs жинақталуының ең жоғары рұқсат етілген деңгейінен айтарлықтай төмен (абсолютті құрғақ салмақ үшін 600 Бк/кг). Сәбіз мен қызылшаның жалпы биомассасында ¹³⁷Сs жинақталу коэффициенттері 2,0·10⁻² және 7,5·10⁻², ал жеген тамыржемістілерде – 1,1·10⁻² және 2,0·10⁻² , бұл сәйкесінше жақсы. сазды және сазды топырақтан өсімдік тамырларын өндіруде ¹³⁷Cs өту қарқындылығы үшін МАГАТЭ бағалауымен келісім.

Қазақстанның таратпау саласындағы бастамалары жаһандық деңгейде мойындалды. Қазақстан барлық дерлік негізгі ядролық шарттардың қатысушысы, Орталық Азиядағы ядролық қарудан азат аймақ құрудағы негізгі қозғаушы күш болып табылады, Ядролық қарудан азат әлем құру туралы жалпыға ортақ декларацияға бастамашылық жасады, атом электр станциялары үшін отын жеткізуде іркіліс болған жағдайда бейбіт мақсаттарда пайдалану үшін Өскеменде МАГАТЭ аясында төмен байытылған уран банкін құрды.
Қазақстанның таратпау саласындағы сыртқы саяси іс-қимылдары жақсы белгілі және халықаралық деңгейде бағаланғанымен, ядролық секторды басқарудағы қазақстандық тәжірибенің берілуі азырақ белгілі актив болып табылады. Мысалы, Халықаралық ғылыми-техникалық орталық жүзеге асыратын ЕО жобасы шеңберінде Атом энергиясы саласындағы қадағалау және бақылау комитеті және Қазатомөнеркәсіп компаниясы уранды өндіру мен тасымалдау саласында Оңтүстік Африка даму қоғамдастығымен тәжірибе алмасты. Аталған мысал Қазақстанның даму саласындағы халықаралық ынтымақтастыққа одан әрі үлес қосуы үшін осы тақырыптың үлкен әлеуетін көрсетеді.

Мақала ампулалық құрылғының ішінде белсенді аймақтың балқуымен, ауыр апатты модельдеу кезінде ядролық отындағы қоспалық газдардың жалпы қысымға әсер ету мөлшерінің жойғыш үлесі тұрғысынан бағалауына арналған. Жұмыста отынды балқыту кезінде твелдің жабық көлеміндегі газдың қысымы мен температурасын өлшеуге негізделген есептеу әдісі ұсынылған. Әзірленген әдістеменің дұрыстығы реттелетін нейтрондық импульсті іске асыру кезінде импульсті графитті реакторда ИГР отынды балқыту бойынша жүргізілген эксперименттердің нәтижелерімен расталады.

Бұл жұмыста әртүрлі тәжірибелік жағдайларда карбидтелген қабаттың түзілуін зерттеу нәтижелері және плазмалық сәулелену кезінде вольфрам бетін карбидизациялаудың оңтайлы параметрлерін таңдау берілген. Вольфрам үлгісінің бетінің температурасының әсерін және плазмалық сәулелену ұзақтығын зерттеу үшін 300– 2400 с сәулелену ұзақтығымен 1300 °C және 1700 °C үлгі бетінің температурасында эксперименттер жүргізілді. Зерттеу нәтижелерін талдау бетінде W₂C максималды түзілуі 1700 °C сынақ температурасында байқалатынын көрсетті. 1300 °С температурада карбидтелген қабаттың фазалық құрамы плазмалық сәулелену ұзақтығына байланысты. Әдебиеттік талдауға сәйкес WC түзілуі вольфрам бетінде жүреді, одан С бөлшекке диффузияланып, W₂C астындағы қабатын құрайды. Сәулелену уақытына және үлгі бетінің температурасына байланысты иондар ағынының жоғарылауымен С-тың W-ға диффузиясы жылдамдайды, WC құрамы төмендейді, ал W₂C басым карбид қосылысына айналады.