Осы мақалада АЭС-тің ауыр авариясы жағдайында модельдiк кориумның кандидаттық салқындатқыш металдармен (мырыш, сурьма және марганец) өзара әрекетін зерделеу үшiн ВЧГ-135 стендiнiң эксперименттiк жинағының температуралық өрiсiн модельдеу нәтижелерi келтiрiлген.

Модельдеу қажеттілігі эксперименттік құрылғының қыздырылатын тигельінен жылу ағыны есебінен шығару құрылғысында металдың балқу ықтималдығымен байланысты. Осылайша, модельдеу мақсаты эксперименттік құрылғының тигелінде сұйық кориум алу кезінде металды шығару құрылғысы конструкциясының тұтастығын негіздеу болды.

Теплофизикалық модель ANSYS бағдарламалық кешенінде әзірленді. Алынған нәтижелерді талдау шығару құрылғысындағы металл балқу нүктесіне жетпейтінін көрсетеді. Осыған байланысты эксперименттік құрастыруды шығару құрылғысы ВЧГ-135 стендінде эксперименттер жүргізу кезінде ағымдағы конструкциялық түрде пайдаланылуы мүмкін.

Сонымен қатар, эксперименттерден кейін температураның есептік мәндерін эксперименттік деректермен салыстыру жолымен жылу физикалық модельді валидациялау жүргізілді. Үлгіні валидациялау бақылау нүктелеріндегі температуралардың есептік және эксперименттік мәндерінің ауытқуы рұқсат етілген шектерден аспайтынын көрсетеді (кориуммен әрекеттеспес бұрын зерттелетін металды балқыту). Осылайша, әзірленген жылу физикалық модель ағымдағы эксперименттік құрастырумен ВЧГ-135 стендінде одан әрі эксперименттерді негіздеу кезінде пайдаланылуы мүмкін.

Сцинтилляциялық CsI:Tl кристалдары ядролық физика және жоғары энергиялар физикасы бойынша эксперименттерде кеңінен қолданылады. Бұл жұмыста CsI:Tl кристалдарының люминесценция қасиеттері зерттеліп, талданды, олар 230 МэВ ₁₃₂Xe иондарымен сәулелену нәтижесінде (1·10¹¹–1·10¹⁴ ион/см² флюенстері кезінде) 295 K температурасында зерттелді (Астана қаласындағы ДЦ-60 үдеткіші). Зерттеу оптикалық абсорбция және люминесценция спектроскопиясы әдістерімен, сондай-ақ уақытпен шешілетін оптикалық стимулденген люминесценция әдісімен жүргізілді. Беткі қабаты атом-күштік микроскопия көмегімен зерттелді. Сцинтилляциялық 553 нм толқын ұзындығындағы жарық шығару интенсивтілігінің және оның жарық шығу коэффициентінің флюенс ұлғаюымен төмендегені анықталды. Зерттелген үлгілердің конверсиялық тиімділігі флюенске тәуелсіз. Демек, радиациялық зақымдану CsI:Tl кристалының конверсиялық тиімділігіне әсер етпейді. Тректердің түзілуі CsI:Tl кристалының конверсиялық тиімділігін төмендетпейді, бірақ сцинтилляциялық процеске қатысады, Tl+ орталықтарынан энергияның қайта жұтылуы арқылы, бұл жарық шығудың төмендеуіне әкеледі.

Мақала табиғи ортаны сақтау мақсатында экологиялық туризм процесінде мұнай өнімдерімен ластанған топырақты тазарту әдістерін зерттеуге арналған. Топырақты тазарту үшін гидрокарбон қышқылдандыратын микроорганизмдер негізінде жасалған bakoil-KZ биологиялық өнімі пайдаланылды. Бұл препаратты қолдану мұнай өнімдерінен топырақты тазарту дәрежесін 67.8% - дан 97.2% - ға дейін арттырды, ал ең тиімді дозасы 2 г/кг болды.су кресі өскіндерін қолдана отырып морфологиялық талдау және биотестеу тазартылған топырақта улы қасиеттердің жоқтығын көрсетті. Bakoil-kz (1 г/кг және 5 г/кг) қосылған эксперименттерде тұқымдардың сәйкесінше 84–82% және 88–90% өніп шықты, бұл топырақты тазартуды көрсетеді. Ластанған топырақта биоөнімдерді қоспай, тек 19–23 тұқым үлгісі (38–46%) өніп шықты, бұл өзін-өзі тазарту процесінің баяулауын көрсетеді. Bakoil-KZ пайдалану экологиялық қауіпсіз, экологиялық апаттардың алдын алады, аз ресурстарды қажет етеді және экожүйеге зиян келтірместен әртүрлі көлемдегі жер учаскелерін тазартуға мүмкіндік береді. Бұл препаратты туристік белсенді аймақтардағы топырақты қалпына келтірудің тиімді құралына айналдырады. Топырақтың ластануын болдырмауды тиімді басқару және bakoil-KZ биологиялық өнімі сияқты заманауи тазарту әдістерін қолдану бірегей табиғи аймақтардың таза табиғатын сақтауда шешуші рөл атқарады. Тұрақты туристік тәжірибелер мен технологияларды енгізу қоршаған ортаға жағымсыз әсерлерді азайтуға және биоәртүрлілік пен экожүйелерді сақтауға көмектеседі.

Мақалада Павлодар қаласының қалалық және қала маңындағы бау-бақша учаскелеріндегі сирек жер металдарымен ластану деңгейі зерттеледі. Жауын – шашын (қар) – топырақ-көкөністер жүйесіндегі лантаноидтардың ластануына басты назар аударылады: қарда металдардың жиналуы, олардың топыраққа қоныс аударуы және өсімдіктерде жинақталуы. Павлодар индустриалды дамыған қала ретінде өнеркәсіптік кәсіпорындар, көлік және пеш жылыту шығарындыларының әсеріне ұшырайды, бұл оны сирек жер металдарымен ластануға осал етеді. Нәтижелер қардың қатты фазасындағы зерттелетін элементтердің концентрациясы келесі ретпен төмендейтінін көрсетеді (мг/кг): Ce (54,1) > La (27,9) > Nd (26,9) > Gd (5,8) > Dy (5) > Eu (1,4) > Ho (0,8) > Lu (0,3). Топырақта металл концентрациясы ретімен төмендейді (мг / кг): Ce (33,28) > La (15,41) > Nd (14,72) > Gd (3,74) > Lu (1,3) > Ho (1,01) > Eu (0,82) > Dy (0,39). Қардағы металдардың мөлшері топырақтағы концентрациядан едәуір жоғары екендігі анықталды, тек гольмий мен лютецийді қоспағанда, олардың концентрациясы топырақта жоғары. Қар жамылғысындағы фондық концентрациялар қалалықтардан орта есеппен 1,3 есе төмен. La және Cе металдары картоп пен қызанақ үшін өте төмен жинақтау мәндеріне ие, дегенмен картоп үшін Био жинақтау коэффициентінің шамалы асып кетуі байқалады. Бұл деректер ластануды азайту және халықтың денсаулығын сақтау шараларын әзірлеу үшін маңызды.

Импульсті графитті реактор әлемдегі бірегей ядролық қондырғы болып табылады. Зерттеу реакторының белсенді аймағы ²³⁵U изотопы бойынша 90 мас.% байытылған уран-графит блоктарын (твэлдерді) қалау болып табылады. Ойындар реакторын төмен байытылған отынға конверсиялау шеңберінде институт мамандары цемент матрицасындағы бірінші белсенді аймақты иммобилизациялау мүмкіндігін зерттеді. Иммобилизация процесін зерттеу конверсия шарттарымен, халықаралық және ұлттық стандарттармен айқындалған уран-графит отыны матрицасына техникалық талаптарды қалыптастыруды, сондай-ақ матрица құрамын және компоненттерінің арақатынасын іріктеуді қамтыды.

Мақалада радиоактивті қалдықтарды және сәулеленген графитті иммобилизациялау саласындағы қазіргі заманғы жетістіктерді талдау, ИГР-дың жоғары байытылған отынын иммобилизациялау үшін матрицаның қолайлылық критерийлерін қалыптастыру, матрица қасиеттерінің белгіленген критерийлерге сәйкестігін айқындау әдістемесі нәтижелері келтіріледі.

ИГР реакторының сәулеленген отынын иммобилизациялауға арналған матрица құрамдары цемент ерітіндісінің су бөлу, тұтқырлығы, ұстау уақыты, көлемнің біркелкі өзгеруі, үлгілердің біртектілігі және беріктігі сияқты сипаттамаларына сүйене отырып, тәжірибелік жолмен таңдалды. Жоғарыда көрсетілген сипаттамаларды айқындау үшін цемент ерітінділерінің сипаттамаларын айқындауға қолданылатын әдістемелер қолданылды және жетілдірілді. Олар өздерінің қабілеттілігін көрсетті.

ИГР реакторының пайдаланылған уран-графит отынын иммобилизациялау үшін матрицалар құрамын іріктеу үшін қолданылатын талаптар қолдануға болатын және жеткілікті конструктивті болып шықты, сондай-ақ иммобилизациялау үшін матрицалар консистенциясын және РАҚ басқа түрлерін іріктеу жөніндегі міндеттерді шешу үшін ұсынылуы мүмкін.

Бұл мақалада рентген сәулелерімен, протондармен және Xe¹³2 және Bi²⁰⁹ жылдам ауыр иондарымен сәулелену әсерінен кальций фториді монокристалдарында радиациялық ақау түзілу процестерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Негізгі зерттеу әдісі – абсорбциялық спектроскопия. Әртүрлі иондаушы сәулелену түрлерімен сәулеленген CaF₂ үлгілерінің оптикалық абсорбциялық спектрлерінде электронды және кемтіктік түс орталықтарымен және олардың агрегаттарымен байланысты кең интенсивті жұтылу жолақтары тіркелген. Оптикалық абсорбциялық спектрлер Тауц және Урбах координаттарында талданған. Жылдам ауыр иондармен сәулеленудің негізгі абсорбция жиегіне және CaF₂ кристалының аниондық торшасының бұзылуына әсері сандық түрде анықталды. Xe¹³² және Bi²⁰⁹ иондарымен сәулелену арқылы индукцияланған 9,8 эВ аймағындағы радиацияның әсерінен болатын оптикалық жұтудың табиғаты талқыланады.

Жұмыста термиялық нейтрондармен 3,7·10²⁰ н/см² флюенспен сәулеленетін 12Х18Н10Т және AISI304 аустенитті болаттардың пластикалық деформациясы (бір осьті созылу және қысу) кезінде мартенситтік түрлену ерекшеліктері зерттелді. 12Х18Н10Т және AISI304 болаттар үшін никель эквивалентінің мәндері және қабаттасудың ақаулық энергиясы есептелді. AISI304 болаты мартенситтік түрленуге көбірек бейім екені сонымен қатар бір осьтік керілу кезінде зерттелетін болаттардың механикалық сипаттамалары анықталды. Ұқсас беріктік сипаттамалары бар сәулеленген AISI304 болаттың икемділігі 12Х18Н10Т болаттан екі есе жоғары екендігі көрсетілген. Бұл факт AISI304 болатының пластикалық деформациясы кезінде мартенситтік трансформацияның неғұрлым қарқынды болуына байланысты.

Мақалада отын элементінің мембранасы ретінде кеуекті кремнийді зерттеу нәтижелері көрсетілген, мұнда кеуекті кремнийдің өзі матрица, ал толтырғышқа гель протонөткізгіш электролиті жатады. Кремнийдің бастапқы пластиналарындағы кеуектерге химиялық улау жұмыстары жүргізілді. Қалыптасқан құрылымдар үлкен және кіші қуыстар араласқан кеуектердің салыстырмалы түрде біркелкі таралуын көрсетеді. Адсорбциялық порометрия әдісімен кеуекті Si-ге зерттеу жүргізілді. Кеуектердің жалпы көлемі мен мөлшерінің таралуы десорбция изотермасының қисығы бойынша Баррет-Джойнер-Халенда (BJH) әдісімен анықталды. Кеуектердің көлемді таралуын талдау нәтижелері микрокеуектерге (микропораларға) (0,35–2 нм), мезокеуектерге (2-10 нм) және үлкен кеуектерге (10-50 нм, 50-200 нм) бөлінетінін көрсетті. Рентгендік фазалық талдау дифрактограмма сызықтарының жазықтық аралық арақашықтықтарында айтарлықтай айырмашылық бар екенін көрсетті. Сонымен қатар протон өткізгіштік кеуекті кремний үлгісінің ылғал сіңіруге тәуелділігі де зерттелген.

Мақалада Павлодар облысы аумағындағы Орта Ертіс бассейнінің инвазиялық ихтиофаунасының биологиясы мен экологиясы бойынша жаңа деректер келтірілген. Әдеби деректерді пайдалана отырып, Ертіс өзенінің жоғарғы, орта және төменгі ағысында мекендейтін бөтен түрлердің түрлік құрамы жинақталған. Орта Ертіс бассейнінде қазіргі уақытта 5 тұқымдасқа және 13 ұрпаққа жататын 15 инвазиялық балық түрі тіркелген. Түрлердің ең көп саны тұқы тұқымдасына жатады (9 түр немесе 60%), албырттар тұқымдасы 3 түрден немесе 20% - дан тұрады, қалған тұқымдастар бір түрден тұрады. Орта Ертіс бассейнінде тек үш түр ғана бейімделді және балық кәсіпшілігіне кірді: табан балық, сазан (тұқы) және көксерке. Балық аулау кәсіпшілігіндегі табан балықтың үлесі 15,7-ден 27,7 % - ға дейін., тұқының үлесі 0,2-ден 1,5 % - ға дейін, көксеркенікі 0,8-ден 1,3 % - ға дейін. Ұсталған табан балықтардың ең көп саны бөгеулерде тіркелген, тұқылар тармақтар мен көлдерде, көксерке Ертістің тармақтарында тіркелген. Регрессиялық талдау нәтижелері бар осы үш балық түрінің өсу қарқыны бойынша мәліметтер келтірілген. Балықтың тағы 11 түрін енгізу нәтижелері бойынша қысқаша мәліметтер келтірілген. Стихиялық қоныстандырулар кейде жыртқыштың немесе азықтық бәсекелесінің интродукциясы нәтижесінде биоценоздың толық қайта құрылуына, қауіпті паразиттерге немесе ауруларға ұшырауға әкеледі деген қорытынды жасалды. Көбінесе, аздаған «акклиматизация әсерінен» кейін, жерсіндірілген түр қысымына дайын емес су қоймасы кедейленіп, балықшылар үшін тартымсыз және тауарлық балық өсіру үшін келешексіз болады. Ертіс өзеніне бейімделген жекелеген инвазиялық түрлердің жаңа су қоймаларын, соның ішінде Зайсан-Ертіс бассейнінен тыс жерлерді игеру ықтималдығы жоғары. Бөтен балық түрлерінің проблемасы маңызды экологиялық проблема екенін ескере отырып, оны шешу ғылыми зерттеулерді, мониторингті, басқаруды және білім беру бағдарламаларын қамтитын кешенді тәсілді қажет етеді.

Твэлдер мен жылу бөлетін құрастырмалардың прототиптерін iшкi реакторлық сынауларда зерттеу әзiрленетiн қондырғылардың қауiпсiздiгi мен жұмыс қабiлеттiлiгiн негiздеудiң ажырамас бөлiгi болып табылады, сондай-ақ есептiк кодтарды валидациялау үшiн қажет. Ұзақ пайдалану мерзіміне және ИГР реакторында жүргізілген зерттеулердің көп болуына қарамастан, осы реактордың мүмкіндіктері ең аз қуаттағы ұзақ эксперименттерді іске асыру жағдайында әлі толық зерттелмеген. Бұл жұмыста ИГР реакторының ұзақ жұмыс режимін іске асыру кезінде энергетикалық реактордың отынымен экспериментті іске асыру мүмкіндігінің негіздемесі ұсынылған. Отында және эксперименттік құрылғының конструкциялық материалдарында энергия бөлуді, твэл қуатының стационарлық деңгейінде твэл мен салқындатқыш газ арасында орнатылған жылу алмасуға қол жеткізу және берілген энергетикалық параметрлер кезінде сынақ секциясында температураны бөлу уақытын анықтау үшін нейтрондық-физикалық және жылу-гидравликалық есептеулер жүргізілді.

Бұл жұмыста шолу пироэлектрлік болометр көмегімен алынған КТМ токамактағы плазманың радиациялық шығынын өлшеу нәтижелері көрсетілген. КТМ токамак плазмасының радиациялық шығындарының диагностикасының техникалық ерекшеліктері мен орналасуы көрсетілген. Алғашқы эксперименттік нәтижелер көрсетілді, диагностиканың КTM жағдайында өнімділігін көрсетті. Шектеу конфигурациясы бар омдық қыздыру режимінде плазмалық сәулелену шығынының жалпы қуаты есептелді.

Мақалада Семей сынақ полигонының Дегелең тау жотасында өсетін құрғақ айрауықтың (Сalamagróstis epigéjos) цитогенетикалық көрсеткіштеріне радионуклидтік және химиялық ластанудың әсерін зерттеу нәтижелері келтірілген. Ионды сәуле шығарудың және өсімдіктердегі химиялық элементтердің шоғырлануының біріктірілген әсері анықталды. Сәуле шығару дозасы 5,0·10⁻⁶ бастап 2,5·10⁻⁵ Гр/сағ-қа дейін ұлғайған кезде болмашы өзгерістер – құрғақ айрауық (Сalamagróstis epigéjos) тұқымының өскіндерінің меристемалық тамырларында аберрантты жасушаларының жиілігінің жоғарылауы байқалады, алайда барлық өзгерістер дәлсіздік шегінде орын алады. Зерттеліп жатқан өсімдіктерде ШРШ жоғарылауы Cr, Mn, Li, Fe сияқты элементтердің шоғырлануы олардың құрамы ұлғайған кезде аберрантты жасушалар жиілігінің белгілі бір өзгерістері байқалады. Жалпы, аберрантты жасушалардың максималды жиілігі шамамен 8,8% құрайды. Сонымен қатар, өсімдіктерде хромосомалық бұзылулардың хромосомалық, хроматидтік және геномдық түрлері анықталды.

Өсімдіктердің цитогенетикалық көрсеткіштеріне ³Н радионуклидінің ықтимал әсерін зерттеу үшін құрамында ³Н радионуклидінің мөлшері жоғары жер асты сулары көтерілетін аймақта өсетін өсімдіктерді зерттеулер жүргізілді. Шидің (Achnatherum splendens) цитогенетикалық көрсеткіштері зерттелінді. Өсімдіктердің цитогенетикалық құрылымына ³Н радионуклидінің әсері бағаланды. Зерттеу барысында осы экспериментте зерттелген концентрация аясында шидің (Achnatherum splendens) цитогенетикалық құрылымына ³Н радионуклидінің әсері анықталды.

Әлемдік әдеби деректерден 0,5 Гр және одан жоғары дозалар пайдаланылатын апаттық дозиметрия мақсатында ЭПР әдісін пайдаланған кезде эксперименттік дозаны есептеудің сапасы мен дұрыстығы спектрлерді тіркеу параметрлеріне (жинақтау уақыты, микротолқынды қалындық) байланысты екені белгілі.

Бұл мақалада жергілікті радиациялық оқиға жағдайында адамның тіс эмальында ЭПР спектрлерін тіркеу параметрін оңтайландыру әдісін әзірлеу және қолдану нәтижелері сипатталған. Зерттеу 1 Гр-ден 5 Гр-ге дейін доза диапазонында сәулеленген адамның тіс эмальының үлгілерінде жүргізілді. Нәтижелер 5 МВт микротолқынды қалындығында апаттық сәулелену дозалары диапазоны үшін адамның тіс эмальының ЭПР спектрлерінің сапасын жақсартудың ең тиімді параметрі екенін көрсетті. ЭПР спектрлерін тіркеу параметрін оңтайландыру, атап айтқанда микротолқынды қалындығы, өлшеу жүргізілетін спектрометрлердің әртүрлі түрлерін ескере отырып, апаттық сәулелену дозалары диапазоны үшін алынған спектрлердің сапасын арттырады.

Бұл жұмыста Y₂O₃ тұрақтандырылған Nd₂Zr₂O₇ керамика өндірісіне байланысты тәжірибелік жұмыстардың нәтижелері берілген, оларды таңдау дисперсті ядролық отынның инертті матрицалары үшін материалдар ретінде пайдаланудың үлкен болашағына байланысты. Nd₂Zr₂O₇ керамикасының құрылымдық және беріктік параметрлерінің өзгеруіне Y₂O₃ түріндегі тұрақтандырғыш қоспалардың әсер ету тиімділігін анықтауға бағытталған тәжірибелер барысында тұрақтандырушы қоспалар концентрациясының 0,1 М-ден жоғары жоғарылауы, құрылымында Y₂Zr₂O₇ түйіршіктері түріндегі қосындылардың түзілуіне әкеледі, олардың түзілуі жоғары температурада күйдіру кезінде цирконий диоксидіндегі полиморфты түрлендірулердің әсерлерімен байланысты. Цирконий катиондарын иттрий катиондарымен алмастыру керамика құрамындағы оттегі бос орындарының концентрациясының жоғарылауына әкелетіні анықталды, оның концентрациясының өзгеруі тұрақтандырғыш қоспаның жоғары концентрацияларында пайда болатын құрылымдағы фазалық өзгерістермен де байланысты. Бұл жағдайда тұрақтандырғыш қоспалардың оңтайлы концентрациясы 0,15 М концентрациясы болып табылады, бұл кезде құрылымдық және беріктік параметрлерінің арақатынасы олардың беріктік сипаттамалары жоғары дисперсті ядролық отынның инертті матрицалары үшін материалдар ретінде әлеуетті қолданылуын анықтайтын оңтайлы мәндерге ие болады.

Мақалада Семей сынақ полигонының бұрынғы «Дегелең» сынақ алаңының ағын суларылың түптік шөгінділерінде радионуклидтердің тігінен таралуын зерттеу деректері келтірілген. Осы зерттеулер шеңберінде бұзылмаған бағандар түрінде түптік шөгінділердің сынамаларын іріктеу жұмыстары жүргізілді. Радионуклидтер құрамының алынған деректері негізінде түптік шөгінділердің үлгілерінде радионуклидтердің тігінен таралуын сипаттайтын гистограммалар құрылды. ²⁴¹Am, ¹³⁷Cs, ⁹⁰Sr және ³Н техногендік радионуклидтердің таралуы қарастырылды. ²⁴¹Am<ПО мазмұны барлық таңдалған үлгілерде болып табылады. ¹³⁷Cs және ⁹⁰Sr құрамы сәйкесінше 3±1 бастап 180±20 Бк/кг дейін және 10±1 бастап 13000±2000 Бк/кг дейінгі мәнді құрады. ³Н құрамы екі формада: бос суда (Ұзынбұлақ бұл. түптік шөгінділердің үлгілері үшін) және тығыз байланысқан формада екені анықталды. Бос судағы 3Н мөлшері 6400±640 Бк/кг бастап 21000±2100 Бк/кг дейін, ³Н тығыз байланысқан түрінде 8±1 Бк/кг бастап 5300±550 Бк/кг дейін болды.

Аннотация: жұмыста Ұлттық ядролық орталық желісінің сейсмикалық топтарының сейсмикалық мониторингке қатысу тиімділігі тұрғысынан MW≥ 7 магнитудасы бар қатты жер сілкіністерін Түркия мен Қытайда (2023 және 2024 ж.ж.) тіркеудің әр түрлі аспектілері қарастырылады. Азимут мәндерінің және сейсмикалық топтар бойынша жүгіру уақытының сәйкессіздігі анықталды. Зерттелетін жер сілкінісі аймақтарынан деректерді өңдеу кезінде әртүрлі станцияларды пайдалану бойынша талдаушыларға ұсыныстар берілді. Осы қатты жер сілкіністерінен сигналдарды анықтау мақсатында инфрадыбыстық станциялардың жазбаларына талдау жасалды. IS31 (Ақтөбе) станциясы бойынша түрік жер сілкіністерінен және Мақаншы станциясы бойынша қытай жер сілкінісінен сигналдар табылды.

Зерттеу медицина, өнеркәсіп, ғылым сияқты адам қызметінің әртүрлі салаларында қолданылатын потенциалды фосфорлар ретінде қызығушылық тудыратын висмут ионымен лантаноидты ниобаттарды зерттеуге арналған. Бұл жұмыста NbO₄:Bi³⁺ ниобаттарының (Y,Lu,Gd) катодолюминесценциясына, атап айтқанда Уақытша шешілетін спектрлік сипаттамаларға, сондай-ақ негізгі спектрлік жолақтар үшін люминесценцияның әлсіреу кинетикасына эксперименттік зерттеу жүргізілді. YNbO4 үлгісі үшін катодолюминесценцияның ыдырау уақыты мәндерінің температураға тәуелділігі ұсынылған: Bi³⁺ 5–295 К температуралық диапазонында 10 К аралықпен өлшенген. осы зерттеуде жасалған люминесценцияның ыдырау кинетикасын зерттеу төмен температурада ыдырау кинетикасында кем дегенде үш айқын компоненттің байқалатынын көрсетті. Үш компоненттің ішінде жарық қосындысына 2–9 мкс диапазонында ыдырау уақыты бар баяу микросекундтық компонент негізгі үлес қосады. Дегенмен, спектрдің ультракүлгін аймағындағы үлгілердің өзіндік жарқырауының наносекундтық кинетикасы ерекше қызығушылық тудырады. Бірнеше жылдам компоненттердің болуы автолокализацияланған экситондардың жарқыл жолақтарының суперпозициясымен байланысты бұл жарқылдың күрделі құрылымын көрсетеді. Алынған мәліметтер функционалды материалдарды одан әрі дамытуда ғылыми және практикалық қызығушылық тудырады.

Бұл жұмыста Nd₂Zr₂O₇ негізіндегі керамикалардың ауыр иондар Xe⁺ сәулелендіру жағдайында радиациялық зақымдану механизмдерін зерттеу бойынша эксперименттік зерттеулердің нәтижелері жан-жақты сипатталған. Зерттелген үлгілердің бір бөлігі тұрақтандырылмаған күйде, ал басқа бөлігі 0,15 М MgO және Y₂O₃ қосымшаларымен тұрақтандырылған. Рентгенофазалық талдау нәтижелері бойынша, бұл қосымшалар құрылымда MgO және Y₂Zr₂O₇ түйіршіктері түріндегі қоспа қосындылардың түзілуіне алып келеді. Бұл түйіршіктер дән аралық кеңістікте буферлік қорғаныс қабатын қалыптастырады, оның болуы радиациялық-индукцияланған әлсіреу және жылуфизикалық параметрлердің төмендеу процестеріне төзімділікті арттырады. Кристалдық құрылымдағы құрылымдық кернеулердің жинақталуы нәтижесінде пайда болатын деформациялық бұрмаланулар мен аморфизация процестерінің өзгерістерін зерттеу барысында дифракциялық максимумдардың қарқындылығының өзгерістеріне негізделген әдістер қолданылды. Жоғары дозалы сәулелендіру кезінде бұл екі процестің де зақымдалған қабаттың деградациясына бірдей ықпал ететіні және тұрақтандырушы компоненттердің аморфизация мен деформациялық бұрмалануларды тежеуде оң әсер ететіні анықталды. Nd₂Zr₂O₇ керамикаларының беріктік және жылуфизикалық параметрлерінің ауыр иондармен сәулелендіру әсерінен өзгеруін талдау көрсеткендей, құрамына MgO және Y₂O₃ тұрақтандырғыш қоспаларын енгізу радиациялық-индукцияланған әлсіреу мен жылуөткізгіштік деградациясына төзімділікті арттырады. Бұл әсер құрылымдық деформациялық бұрмаланулар мен зақымдалған қабаттағы метастабильді қосындылардың жинақталуымен байланысты.

Бұл жұмыста ауыр Xe²³⁺ иондарымен (230 МэВ) 10¹¹–10¹⁴ ион/см² флюенстерінде сәулелену кезінде (1−x)Si₃N₄ – xAl₂O₃ композиттік керамикасының беріктік қасиеттерінің тұрақтылығын сақтау нәтижелері ұсынылған. Компоненттердің концентрациясын өзгерту арқылы Si₃N₄, Al₂O₃ сондай-ақ Al₂(SiO₄)O және SiO₂ фазаларының әртүрлі арақатынастағы композиттерін алу мүмкіндігі қарастырылды. Бұл фазалар жоғары температуралық күйдіру кезінде Si₃N₄-тің оттегі бар атмосферада термиялық ыдырауы және фазалық трансформациялар (қатты ерітінділердің түзілуі) нәтижесінде қалыптасады. Сәулелену үшін ион түрін таңдау құрылымдық зақымдану процестерін, атап айтқанда, ядролық отынның бөліну өнімдерінің инертті матрицалы дисперстік ядролық отын материалдарындағы әсеріне ұқсас зақымдану түрлерін модельдеуге бағытталған. Зерттеулер нәтижесінде, 10¹¹– 10¹² ион/см² флюенстерінде сәулелену кезінде құрылымдық өзгерістер, яғни оқшауланған құрылымдықдеформацияланған қосылыстардың қалыптасуы, композиттік керамикалардың беріктік сипаттамаларына айтарлықтай әсер етпейтіні анықталды. Алайда, аздаған өзгерістер деформациялық бұрмалаулардың жинақталуына байланысты, бұл зақымдалған қабаттың тұрақсыздығына алып келеді. Жоғары флюенстерде (10¹² ион/см² жоғары), яғни зақымдалған қабаттағы ақаулардың қабаттасу эффектілері байқалған жағдайда, рентгенофазалық талдау мәліметтері бойынша Al₂(SiO₄)O фазасы басым 0,4 Si₃N₄ – 0,6 Al₂O₃ құрамындағы керамикалар ең жоғары тұрақтылық көрсеткен. Бұл фаза көп мөлшерде дән шекараларының болуын қамтамасыз етіп, дислокациялық беріктенуге ықпал етеді және зақымдалған қабаттың деформациялық бұрмаланулармен байланысты әлсіреу процестерін тежейді.

Мақала MXene алу процестерін және оларды суперконденсаторлар үшін электрод ретінде қолдануды зерттеуге арналады. MXene – бұл жоғары өткізгіштік және үлкен беткі ауданы сияқты ерекше электрохимиялық қасиеттерге ие екі өлшемді наноматериалдар. MXene-нің құрылымы мен физика-химиялық қасиеттері рентгендік дифракция, сканирлеуші электронды микроскопия және спектроскопия сияқты талдау әдістері арқылы зерттелді. MXene-нің электрохимиялық белсенділігі суперконденсаторларда қолдану контекстінде зерттелді. MXene электродтары бар суперконденсаторлардың зарядтау/разрядтау параметрлері, циклдік тұрақтылық және энергетикалық тығыздық зерттелді. Зерттеу нәтижелері MXene-нің тиімді электродтар ретінде қолданылу мүмкіндігін растайды. Алынған деректер MXene электродтарының жылдам зарядтау/разрядтау жылдамдығын көрсетеді, бұл оларды энергия сыйымдылығы жоғары қолданбалар үшін перспективті кандидаттар етеді. Бұл жұмыс MXene алу процестері мен олардың электрохимиялық сипаттамалары туралы терең түсінік алуға көмектеседі, бұл жоғары өнімділік пен ұзақ мерзімділікке ие суперконденсаторларды жетілдіру үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.

Өнеркәсіптік ластанудың жоғарылауы және ағынды суларды тазартудың дәстүрлі әдістерінің тиімділігінің жеткіліксіздігі жағдайында экологиялық таза және тиімді сорбенттерді іздеу мәселесі ерекше өткір болып отыр. Өнеркәсіптік бояғыштар су объектілеріне түсіп, олардың түсін өзгертеді, улы болып табылады және адам денсаулығы мен экожүйеге үлкен қауіп төндіруі мүмкін. Негізгі қиындық – көптеген бояғыштар биологиялық ыдырауға төзімді, бұл оларды стандартты тазалау әдістерімен жоюды қиындатады. Бұл мәселені шешуге қабілетті перспективалы материалдардың бірі-бірегей қасиеттері бар наноцеллюлоза: жоғары меншікті беті, биоүйлесімділігі және биологиялық ыдырауы. Жаңартылатын көздерден алынған наноцеллюлоза экологиялық таза суды тазарту жүйелеріне негіз бола алады. Бұл зерттеу суда еритін екі бояғышқа – метилен көк және Бенгал раушанына қатысты микрокристалды целлюлозадан синтезделген наноцеллюлозаның адсорбциялық сипаттамаларын зерттеуге бағытталған. Нәтижелер наноцеллюлозаның метилен көкін тиімді адсорбциялайтынын көрсетті, сорбциялық сыйымдылығы 35,87 мг/г, ал Бенгал раушаны үшін адсорбция қабілеті 26,11 мг/г құрады, бұл өзара әрекеттесу түрлерінің айырмашылығымен түсіндіріледі: химиялық және физикалық адсорбция. ИК-спектроскопия және рентгендік дифрактометрия әдістері наноцеллюлоза синтезінде болған құрылымдық өзгерістерді растады, бұл оның сорбциялық сипаттамаларына оң әсер етті. Оптикалық және сканерлеуші электронды микроскоптағы морфологиялық зерттеулер сонымен қатар наноцеллюлозаның жоғары дисперсиялық дәрежесін және дамыған кеуекті құрылымын көрсетті, бұл оның адсорбциялық қасиеттерін жақсарту үшін маңызды.

Осы мақалада «EAGLE» қондырғысының электр балқыту пешінің температуралық өрісін модельдеу нәтижелері келтірілген. Модельдеу процесінде ANSYS бағдарламалық кешенінде екі өлшемді осимметриялық жылуфизикалық модель жасалды және температураның есептік мәндерін эксперименттік мәліметтермен салыстыру арқылы модель валидациясы жүргізілді. Модельді тексеру бақылау нүктелеріндегі температураның есептік және эксперименттік мәндерінің ауытқуы рұқсат етілген шектерден аспайтынын көрсетеді. Осылайша, әзірленген жылу-физикалық модельді «EAGLE» қондырғысында одан әрі эксперименттерді негіздеу кезінде пайдалануға болады.

Жұмыста Семей сынақ полигонының (ССП) «Телкем» алаңының су объектілерінің «түптік шөгінділер / топырақ - су - өсімдіктер» жүйесіндегі радионуклидтік ластанудың деңгейлері мен таралу сипатын кешенді зерттеу деректері келтіріледі. Экскавациялық жарылыстардың нәтижесінде пайда болып, су толған «Телкем-1» және «Телкем-2» шұңқырлары зерттеу объектілері болды. Аталған зерттеулер шеңберінде техногендік ⁹⁰Sr, ^239+240Pu және g-сәуле шығаратын радионуклидтердің құрамын анықтау жүргізілген түптік шөгінділердің, топырақтың, судың, өсімдіктердің сынамаларына іріктеулер қатар жүргізілді. Нәтижесінде қазіргі уақытта «Телкем» алаңындағы су объектілері экожүйесінің түптік шөгінділері үшін де (¹³⁷Cs, ²⁴¹Am, ⁹⁰Sr және ^239+240Pu радионуклидтері үшін), суы үшін де (⁹⁰Sr үшін) радиоактивті ластанудың жоғары деңгейі сақталып отырғаны анықталды. Алынған деректердің негізінде «түптік шөгінділер – су» жүйесі үшін таралу коэффициенттері (K_Т), сондай-ақ «түптік шөгінділер / топырақ - өсімдіктер» жүйесі үшін жинақтау коэффициенттері (К_Нs-b) есептелді. ⁹⁰Sr үшін таралу коэффициенті K_Т орта есеппен 10, ^239+240Pu үшін KТ – 3,7·10⁵ тең. «Телкем» алаңының су экожүйелерінің түптік шөгінділері мен топырағындағы өсімдіктердің техногендік радионуклидтерге қатысты жинақтау қабілеті К_Нs-b ⁹⁰Sr > К_Нs-b ⁶⁰Co > К_Нs-b ¹³⁷Cs > К_Нs-b ¹⁵²Eu > К_Нs-b ²⁴¹Am > К_Нs-b ^239+240Pu ретімен төмендейді.