ТОПЫРАҚТЫ ЖЫРТУ ТӘСІЛІММЕН РАДИОАКТИВТІ-ЛАСТАНҒАН АУМАҚҚА РЕКУЛЬТИВАЦИЯ ЖАСАУДЫҢ ТИІМДІЛІГІН БАҒАЛАУ

Бұл жұмыста, жерді жырту тәсілімен радиоактивті-ластанған аумаққа рекультивациялау жұмыстарын жүргізу тиімділігін бағалау нәтижелері келтірілген. Топырақты өңдеудің үш технологиясының тиімділігін бағалау жұмыстары жүргізілді. Аумақтың беткі қабатының ластануының төмендеуі тұрғысынан алғанда зерттеулер жерді жыртудың тиімділігін көрсетті. ЭДҚ деңгейі мен β –бөлшек ағымының тығыздығы зерттеу телімдерін жыртқан соң орташа алғанда 56% және 87% төмендегенін көрсетті. Топырақтың беткі қабатындағы радионуклидтердің төмен жатқан көкжиекке жылыстауы байқалды. Кейбір зерттеу телімдеріндегі тиесілі белсенділіктің максимумдары топырақ қабатының 20–25 см қатпарында кездеседі. Гумустың құрамы мен рекультивацияланған телімдердің топырағындағы механикалық құрамның өзгергені анықталды, бұл дефляциялық процестердің орын алуы жайлы, сонымен қатар тұнбалы фракциялар мен гумустың топырақтың тереңдігіне гравитация және жауын-шашындардың әсерінен жылыстауы орын алғанын көрсетеді. Сонымен бірге топырақтың күндізгі қабатына өсімдіктердің радионуклидтерді шығаруы мен осы процеске өсімдіктердің тамыр жүйесі типінің әсер етуі қарастырылды және таңдап алынған рекультивациялау технологиясының рекультивацияланған телімде өсімдіктердің қаулап өсу процесіне әсері бағаланды. Жалпы алғанда, кейіннен далалық өсімдіктердің тұқымын 180° сеуіп қатпарды айналдыра отырып 30 см тереңдікте топырақты жырту технологиясы оңтайлылау болып табылады.

1. IAEA TECDOC 745 Руководство по применению контрмер в сельском хозяйстве в случае аварийного выброса в окружающую среду, МАГАТЭ, Австрия, 1994, С. 31.

2. Желязко В.И. Мелиорация, рекультивация и охрана земель / В. И. Желязко, Т. Д. Лагун. - Горки: БГСХА, 2016. - 276 с.: пособие ил. ISBN 978-985-467-617-3.

3. Карамышева З.В. Ботаническая география степной части Центрального Казахстана /З.В. Карамышева, Е.И. Рачковская // Л.: Наука, 1973. - 277с.

4. Отчет о научно-технической деятельности Института радиационной безопасности и экологии НЯЦ РК, выполненный в рамках мероприятия 0346 «Развитие атомной энергетики в Республике Казахстан» за 20102011 годы: ИРБЭ НЯЦ РК; рук. Лукашенко С.Н. -Курчатов, 2011.- 98 с. Отчет НТП, 2011.

5. Паницкий А.В. Особенности вертикального распределения радионуклидов в почвах условно-чистой территории бывшего Семипалатинского испытательного полигона / А.В. Паницкий, С.Н. Лукашенко, Р.Ю. Магашева // Радиационная биология. Радиоэкология. -2016. - Том 56. - № 6. - С. 623-638.

6. Полевая геоботаника. - М.- Л.: Наука, 1959-1976, в 5 томах. Т. 1 - 498 с., Т. 2 - 500 с., Т. 3 - 530 с., Т. 4 -336 с., Т. 5 - 320 с.

7. Методология оценки состояния и картографирования экосистем в экстремальных условиях. - Пущино: ОНТИ ПНЦ РАН, 1993. - 202 с.

8. Камелин Р.В. Флороценотипы растительности Монгольской Народной Республики // Ботанический журнал. Т. 72. № 12. С. 1580-1594.

9. Серебряков И.Г. Жизненные формы высших растений и их изучение //Полевая геоботаника. - М.- Л., 1964. Т. 3. С. 146-205.

10. Быков Б.А. Доминанты растительного покрова Советского Союза // Алма-Ата. Наука. 1960-1965. В 3 томах. Т. 1 - 314 с., Т. 2 - 435 с., Т. 3 - 461 с.

11. Джанпеисов Р.Д. Влияние эрозии и дефляции на структуру почвенного покрова полупустынь и пустынь Казахстана / Джанпеисов Р.Д., Зонов Г.В., Смагулов Т. // Изд.Наука., Алма-Ата, 1990, С. 28.

12. Султанова Б.М. Восстановление антропогенно нарушенной степной растительности Казахстана // Материалы конф. «Развитие геоботаники: история и современность. Санкт-Петербург. 2011. С. 113-114.