ШЫҒЫС ЧЕРНОБЫЛЫ ІЗІНДЕГІ РЕСЕЙДІҢ ҚАРА ЖЕР АЙМАҚЫНДА ӨСІРІЛГЕН СӘБІЗ ЖӘНЕ ҚЫЗЫЛША ӨНІМДЕРІНІҢ РАДИАЦИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ

1986 жылы Чернобыль атом электр станциясындағы апат нәтижесінде пайда болған Ресейдің Тула облысының Плавское радиоактивті ошағы аумағында 2019 жылы өсетін сәбіз мен қызылшаның радиациялық қауіпсіздігі бағаланды. Қазіргі уақытта зерттелетін жерлердің егістік сілтісізденген қара топырақтарында ¹³⁷Сs мөлшері 90– 170 кБк/м² құрайтыны анықталды, бұл топырақтың беткі радиоактивті ластануының рұқсат етілген тығыздық деңгейінен 2,5–4,5 есе жоғары. Дегенмен, сәбіз және қызылша дақылдарындағы радионуклидтің үлестік белсенділігі 5 Бк/кг аспайды, бұл көкөністерде ¹³⁷Сs жинақталуының ең жоғары рұқсат етілген деңгейінен айтарлықтай төмен (абсолютті құрғақ салмақ үшін 600 Бк/кг). Сәбіз мен қызылшаның жалпы биомассасында ¹³⁷Сs жинақталу коэффициенттері 2,0·10⁻² және 7,5·10⁻², ал жеген тамыржемістілерде – 1,1·10⁻² және 2,0·10⁻² , бұл сәйкесінше жақсы. сазды және сазды топырақтан өсімдік тамырларын өндіруде ¹³⁷Cs өту қарқындылығы үшін МАГАТЭ бағалауымен келісім.

1. Disaster risk management for health: radiation emergencies. [Электронный ресурс]/ WHO (World Health Organization). – Geneva, 2011. http://www.who.int/hac/events/drm_fact_sheet_radiation_emergencies.pdf (дата обращения 29.09.2021).

2. Алексахин, Р. М. Сельскохозяйственная радиоэкология: монография /Р. М. Алексахин, А. В. Васильев, В. Г. Корнеев [и др.]; под ред. Р.М. Алексахина, Н.А. Корнеева. - М.: Экология, 1991. – 400 с.

3. Технологические приёмы, обеспечивающие повышение устойчивости агроценозов, восстановление нарушенных земель, оптимизацию ведения земледелия и получение соответствующей нормативам сельскохозяйственной продукции товаропроизводителями различной специализации: монография / под ред. Н.И. Санжаровой, А.Н. Ратникова, С.И. Спиридонова [и др.]. – Обнинск: ВНИИСХРАЭ, 2010. – 180 с. – ISBN 978-5-903386-18-5.

4. Howard, B.J The strategy project: Decision tools to aid sustainable restoration and long-term management of contaminated agricultural ecosystems / B.J. Howard, N.A. Beresford, A. Nisbet [et al.] // Journal of Environmental Radioactivity. – 2005. – Vol. 83. – P. 275–295.

5. Bruk, G. Ya Dynamics of 137Cs content in agricultural food products produced in regions of Russia contaminated after the Chernobyl accident / G. Ya. Bruk, V.N. Shutov, M.I. Balonov [et al.] // Radiation Protection Dosimetry. - 1998. – Vol. 76. – P. 169–178.

6. White, P.J. Selecting plants to minimise radiocaesium in the food chain / P.J. White, K. Swarup, A.J. Escobar-Gutiérrez [et al.] // Plant and Soil. – 2003. – Vol. 249. – P. 177–186.

7. Handbook Parameter Values for the Prediction of Radionuclide Transfer in Terrestrial and Freshwater Environments: Technical Reports Series No. 472 [Электронный ресурс]./ IAEA (International Atomic Energy Agency), IAEA-TECDOC-472. Vienna, Austria, 2010. – 194 p. https://www.iaea.org/publications/8201/handbook-ofparameter-values-for-the-prediction-of-radionuclidetransfer-in-terrestrial-and-freshwater-environments (дата обращения 25.10.2021).

8. Критерии оценки экологической обстановки территорий для выявления зон чрезвычайной экологической ситуации и зон экологического бедствия. Утв. Минвом природных ресурсов РФ 30 ноября 1992 г.

9. Парамонова, Т.А. След Чернобыля в агроландшафтах Черноземья: независимая оценка 30 лет спустя / Т.А. Парамонова, О.Л. Комиссарова, Л.А. Турыкин [и др.] // Природа. – 2019. – № 7 (1247). – С. 40–51.

10. Атлас радиоактивного загрязнения европейской части России, Белоруссии и Украины / под ред. Ю.А. Израэля. М.: ИГКЭ Росгидромета и РАН, Роскартография, 1998. – 143 с.

11. Санитарно-эпидемиологические правила и нормативы Гигиенические требования безопасности и пищевой ценности пищевых продуктов: СанПиН 2.3.2.1078-01: утв. Гл. госуд. сан. врачом РФ 6.11.2001: ввод в действие с 01.06.2002. – М., 2001. https://docs.cntd.ru/document/901806306/titles/LSES2M (дата обращения 25.10.2021).

12. Official Journal of the European Union [Электронный ресурс]/ C 188E, 28 June 2012. – Vol. 55. – ISSN 1977- 091X. – 188 p. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=OJ:C:2012:188E:TOC (дата обращения 25.10.2021).

13. General Standard for Contaminants and Toxins in Food and Feed. CXS 193-1995 [Электронный ресурс] / Codex Alimentarius Commission: International food Standards. – 2006. – 66 p. http://www.fao.org/fao-whocodexalimentarius/sh-proxy/en/?lnk=1&url=https://workspace.fao.org/sites/codex/Standards/CXS+193-1995/CXS_193e.pdf (дата обращения 25.10.2021).

14. Kozhakhanov, T.E. Accumulation of artificial radionuclides in agricultural plants in the area used for surface nuclear tests/ T.E. Kozhakhanov., S.N. Lukashenko, N.V. Larionova // Journal of Environmental Radioactivity. – 2014. – Vol. 137. – P. 217–226.

15. Gems/food regional diets: regional per capita consumption of raw and semi-processed agricultural commodities [Электронный ресурс] / WHO (World Health Organization); prepared by the Global Environment Monitoring System/Food Contamination Monitoring and Assessment Programme (GEMS/Food). – Geneva, 2003. https://www.who.int/foodsafety/chem/gems_regional_diet.pdf (дата обращения 15.10.2021).

16. Harrison, J.D. Use of Dose Quantities in Radiological Protection. [Электронный ресурс]/ J.D. Harrison, M. Balonov, F. Bochud// International Commission on Radiological Protection. – 2021. – ICRP Publication 147, Ann. ICRP 50. https://icrp.org/publication.asp?id=ICRP%20Publication%20147 (дата обращения 21.10.2021).

17. Рекомендации по рациональным нормам потребления пищевых продуктов, отвечающих современным требованиям здорового питания: Приказ Министерства здравоохранения РФ от 19 августа 2016 г. № 614. https://docs.cntd.ru/document/420374878 (дата обращения 15.10.2021).