«АТОМ КӨЛІНІҢ» АУМАҒЫНДАҒЫ ӘРТҮРЛІ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ КЕЗЕҢДЕРІ ҮШІН ДОЗАЛЫҚ ЖҮКТЕМЕЛЕРДІ БАҒАЛАУ

«Атом көлі» – ССП туристері баратын нысандардың бірі. Осыған байланысты адамның «Атом көлінде» жоғары радиациялық фон жағдайында алатын сәулелену дозасын есептеу өзекті болып табылады. «Атом көлінің» аумағына барған кезде тән мінез-құлық сценарийлері: «Турист», «Персонал», «Фермер».

Қолданылатын Әдістемеде тиімді доза топырақтан сыртқы гамма-сәулеленуден, радионуклидтердің ингаляциялық түсуінен, тамақпен радионуклидтердің ауызша түсуінен ішінара дозалар сомасы түрінде ұсынылады. Есептеулерде Қазақстан Республикасы ҰЯО РМК «Радиациялық қауіпсіздік және экология институты» филиалының зерттеулері барысында алынған деректер пайдаланылды. Әртүрлі жағдайдағы сценарийлерде жылдық тиімді доза топырақтан сыртқы гамма-сәулеленуден, радионуклидтердің ингаляциялық түсуінен, тамақпен радионуклидтердің ауызша түсуінен парциалды дозалар сомасы түрінде ұсынылады.

Сәулелену дозаларын есептеу нәтижелері халықтың осы аумақта тұрақты тұруына тиім салынуын көрсетті, өйткені бұл халықтың жылдық тиімді сәулелену дозасының белгіленген гигиеналық нормативтен (СЭТОРБ ГН) асып кетуіне әкеледі. «А» тобының персоналы мен туристер «Атом көліне» барған кезде жылдық тиімді дозадан асып кету күтілмейді және сәулеленудің негізгі көзі ¹³⁷Cs радионуклидінен сыртқы сәулелену болып табылады. Сонымен қатар, зерттелетін аумақта тұру кезінде радионуклидтерді сумен қабылдау кезінде жылдық тиімді доза халықтың сәулеленуінің белгіленген жылдық тиімді дозасынан асып кетуіне әкеледі.

1. Министр здравоохранения Республики Казахстан. Об утверждении гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности: Приказ от 2 августа 2022 года № ҚР ДСМ-71. – https://adilet.zan.kz/rus/docs/V2200029012.

2. Радиоэкологическое состояние «северной» части Семипалатинского испытательного полигона: монография/ под рук. С. Н. Лукашенко. – 2-е изд.// Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана/ Ин-т радиационной безопасности и экологии РГП НЯЦ РК. – Павлодар: ТОО «Дом печати», 2010. – Вып. 1. – 294 с.: ил. – Библиогр.: с. 281–290;115 назв. – 500 экз. – ISBN 978-601-7112-38-7.

3. Брянцева, Н.В. Расчет доз от изотопов плутония по результатам исследования его содержания в моче для населения, проживающего в зоне влияния СИП / Н.В. Брянцева, А.В. Топорова, А.А. Жадыранова, С.Н. Лукашенко // Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана : сб.трудов / Институт радиационной безопасности и экологии РГП НЯЦ РК. – Курчатов, 2010. – Вып. 2. – С. 463–474.

4. Березин, С.А.. Мирные ядерные взрывы на территории Казахстана / С.А. Березин, Д.Г. Гильманов, Ж.Р. Жотабаев [и др.] // Вестник НЯЦ РК. – 2001. – Вып. 7(3). – С. 57–62.

5. Subbotin, S.B. Development of measures for limiting negative impacts of the «Atomic» lake on population and environment / S.B. Subbotin, A.O. Aidarkhanov, V.V. Romanenko [et. al.] // Journal of Environmental Radioactivity. – 2020. – Vol. 223–224. – 6 p. https://doi.org/10.1016/j.jenvrad.2020.106389.

6. ICRP Publication 66. Human Respiratory Tract Model for Radiological Protection // Annals of the ICRP. – 1994. – 488 p. [Electronic resource] // International Commission on Radiological Protection. URL: https://www.icrp.org/publication.asp?id=icrp%20publication%2066.

7. Топорова, А.В. Обзор методических указаний и рекомендаций по оценке годовой эффективной дозы человека при проживании на радиоактивно загрязненной территории / А.В. Топорова, Ю.В. Бакланова, Ю.Г. Стрильчук, А.Н. Шатров // Вестник НЯЦ РК. – 2021. – Вып. 2 (86). – С. 57–69.– Библиогр.: с. 67. https://doi.org/10.52676/1729-7885-2021-2-57-69.

8. Топорова, А. В. Оценка граничных параметров радиоактивного загрязнения территорий гарантирующих непревышение допустимых дозовых нагрузок / А.В. Топорова, С.Н. Лукашенко // Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана: филиал Институт радиационной безопасности и экологии: Вып. 5: монография. – Курчатов, 2015. – Разд. 6. – С. 293–312.

9. Приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 9 декабря 2016 года № 503 «Об утверждении научно обоснованных физиологических норм потребления продуктов питания».

10. Айдарханов, А.О. Результаты радиологического обследования территории, прилегающей к «Атомному» озеру / А.О. Айдарханов, С.Н. Лукашенко, М.А. Умаров, Ю.Ю. Яковенко // Актуальные вопросы радиоэкологии Казахстана: сб. тр. / Институт радиационной безопасности и экологии РГП НЯЦ РК. – Курчатов, 2017. – Вып. 6, Т. 1. – С. 125–143.

11. Субботин, С.Б. Исследования миграции трития с подземными водами на бывшем Семипалатинском полигоне / С.Б. Субботин, А.О. Айдарханов, Ю.В. Дубасов // Радиохимия. – 2013. – Т. 55. – № 5. – С. 471–478.