Қабық әсерлерінің мінез-құлқын зерттеу үшін 29 МэВ Альфа бөлшектерінің энергиясында ²³²Th(α,f) реакциясында алынған ²³⁶U* ядросының бөліну фрагменттерінің массалық-энергетикалық таралуы өлшенді. Өлшеу Алматы қаласындағы Ядролық физика институтының У-150М үдеткішінде 2Е әдісімен жүргізілді. Алынған массалық-энергетикалық үлестіру жеке қабықшалардың, соның ішінде деформацияланған қабықшалардың үлестері бойынша ыдырап, қабықшаның үлес формасы гаусс деп болжайды. Деформацияланған N84, Z52 және деформацияланған Z36, Z38 қабықтарының көрінісі анықталды. Жұмыс Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің қолдауымен № BR09158499 гранты шеңберінде орындалды.

Бұл зерттеуде 0.6TeO₂-0.25BaO-0.15ZnO шыныларының оптикалық, беріктік, диэлектрлік және скринингтік сипаттамаларын зерттеу нәтижелері берілген. Дайындау әдісі ретінде аморфты құрылымы бар шыны тәрізді үлгілерді алу үшін бастапқы оксидті компоненттерді механикалық-химиялық ұнтақтау, содан кейін термиялық агломерациялау әдісі таңдалды. Алынған үлгілерді сипаттау үшін сканерлік электронды микроскопия, энергетикалық дисперсиялық талдау, рентгендік дифракция, кедергі және оптикалық спектроскопия әдістері қолданылды және шегініс әдісі арқылы беріктік қасиеттері анықталды. Құрылымдық ерекшеліктері мен фазалық құрамын зерттеу барысында синтезделген шынылардың аморфты сипатқа ие, құрамында BaZnTe₂O₇ түйіршіктері түріндегі қосындылары аз екені анықталды. Сонымен қатар, шыны композициясындағы элементтерді картаға түсіру талдауы шыны құрамындағы барлық компоненттердің изотропты таралуын және ешқандай қоспалардың толық болмауын көрсетті. Синтезделген шынылардың оптикалық қасиеттерін анықтаған кезде трансмиссиялық спектрлерде көрінетін жарық аймағындағы кең жұтылу жолағы, сонымен қатар оттегінің бос орындары мен интерстициалды оттегі атомдарына тән үш спектрлік жұту жолағы бар екені анықталды. Беріктік сипаттамаларының деректері бойынша синтезделген шынылардың қаттылығы мен сыртқы әсерлерге төзімділігі жеткілікті, ал жарықтар түзілу сипаты жартылай дискілік жарықтарға тән екені анықталды. Синтезделген көзілдіріктің экрандау сипаттамаларын талдау энергиясы төмен гамма-сәулелерді қорғаудың жоғары тиімділігін көрсетті.

Бұл мақалада жеделдетілген протондардың нысана атомдарымен әрекеттесуінен туындайтын тән рентгендік сәулеленудің  шығымы үшін көлденең қималарды өлшеуге бағытталған жұмыс берілген (PIXE). PIXE кірістілік деректері Mg-ден Bi-ге дейінгі массалық диапазондағы мақсатты атомдардың K-, L- және M-қабықшаларының энергиясы 1 МэВ протондармен қозуы кезінде өлшенді. Бұл жағдайда жоғары дәлдікпен Резерфорд формуласынан есептеуге болатын Резерфордтың кері шашырау қимасы арқылы PIXE шығыс қималарын есептеуге негізделген тәсіл қолданылды. Бұл тәсіл PIXE шығуының көлденең қималарын өлшеудегі қателерді азайтуға және осылайша алынған деректердің дәлдігін жақсартуға мүмкіндік береді. Болашақта 0,5– 1,7 МэВ/нуклон энергетикалық диапазонындағы басқа энергиялардың протондары мен ауыр зарядталған бөлшектерді қамту үшін зерттеу аймағын кеңейту жоспарлануда.

Жұмыста Қазақстан Республикасы Павлодар облысы Май ауданындағы ауыз судың сапалық көрсеткіштері қарастырылған. Органолептикалық, жалпы және микробиологиялық көрсеткіштер, сондай-ақ тазартуға дейінгі және су тазарту қондырғысынан өткен ауыз суының құрамындағы органикалық және бейорганикалық заттары, су сапасының нормативтік талаптарға сәйкестігі зерттелді. Жалпы минералдануы бойынша Май ауданы суы тұщы суға жатады, ал кермектік көрсеткіштері бойынша орташа деңгей, яғни гидрокарбонаттар класына сай екендігі анықталды. Тазартуға дейінгі ауыз су құрамындағы лайлану және марганец мөлшері бойынша шекті рауалды көрсеткіштен (ШРК) асып кеткені белгілі болды. Май ауданы бойынша су сынамаларының бактериологиялық көрсеткіші гигиеналық нормадан жоғары. Судың санитарлы-эпидемиологиялық қауіптілігі Pseudomonas aeruginosa бактерияларының болуымен расталды, бұл Павлодар облысы Май ауданындағы табиғи ортаға да, ауыз судың түзілуіне де әсер етудің антропогендік және тұрмыстық факторларын айқындады.

Қазіргі уақытта қоғам алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі шектеулі, жоғары ластаушы қазба отындарын пайдаланатын қолданыстағы энергетикалық жүйені таза және сарқылмайтын тұрақты көздерге негізделген жаңа тұжырымдамамен ауыстыру болып табылады. Жаңартылатын энергия көздерін кең ауқымда пайдалану және іштен жанатын қозғалтқыштардан электромобильдерге көшу жақын болашақта ғылым мен техниканы дамытудың перспективалық стратегиясының бірі болып табылады. Жаңа буынның суперконденсаторларын (СК) әзірлеудегі ең перспективалы тәсілдердің бірі сұйық және қатты бейорганикалық электролиттерге қарағанда жанбайтындығы, электролиттердің ағып кетпеуі, тамаша икемділігі және өндірістегі төмен құны сияқты шешуші артықшылықтары бар қатты полимерлі электролиттерді пайдалану болып табылады. Бұл шағын шолуда СК-дың негізгі түрлерін, гель полимерлі электролиттерді (ГПЭ) әзірлеу үшін қолданылатын материалдар және көміртекті материалдардың бірнеше түрлеріне негізделген ГПЭ әзірлеуіндегі соңғы жетістіктер талқыланады.

Сәулеленудің үш түрімен: импульстік 130 кВ электронды сәулемен, 10 МэВ электронды сәулемен және 220 МэВ Xe иондық сәулемен сәулеленетін наноқұрылымды моноклиникалық ZrO₂ компакттарының термолюминесценция (TЛ) және ЭПР спектрлері зерттелді. Үлгілерді 10 МэВ электрондарымен және иондарымен сәулелендіргеннен кейін оларда F⁺ орталықтарының пайда болуына әкеледі. Бұл орталықтардың термиялық бұзылуы электронды сәулелену кезінде 375–550 К аралығында, ал иондармен сәулелену кезінде 500–700 К температура аралығында байқалады. F⁺ орталықтарының концентрациясының төмендеуі аталған температура аралығындағы ТЛ шыңдарына жауап беретін қақпандардың босатылуымен байланысты. Иондық сәулемен сәулеленген үлгілерде g = 1,963 және 1,986 жаңа парамагниттік орталықтар табылды, олардың түзілуіне Zr³⁺ иондары және оттегінің бос орындары қатысуы ықтимал, термиялық бұзылулар 500–873 К температура диапазонында жүреді.

Ауыр апат кезінде реактордың өзегі материалдарының шығуына жол бермейтін реактордың қауіпсіздік жүйесінің міндетті элементтерінің бірі – балқыма тұзағы, ол құрбандық материалдарымен (ҚМ) толытырылған болат корпус және белсенді аймақтан келетін кориум ваннасы пайда болатын ыдысты құрайды. Тұзақта пайда болған балқытылған ваннаны салқындату болат корпустың қабығы арқылы салқындатқыш суға жылуды, сондай-ақ кориумда (гравитациялық инверсия) ҚМ еріту процесі аяқталғаннан кейін балқыманың бетіне тікелей берілетін суды бұру арқылы жүзеге асырылады. Балқымаға су берудің кешігуі кориумның компоненттік құрамының ерекшеліктерімен және оның сумен өзара әрекеттесуімен байланысты (жарылғыш сутектің пайда болуы және оның жарылу мүмкіндігі, сондай-ақ будың жарылу қаупі). Алайда, гравитациялық инверсияны жүзеге асыруға біраз уақыт жұмсалады, ал кориумдағы қалдық жылу шығарудың арқасында жүйенің рұқсат етілген шектерден (уран диоксидінің қайнауының басталуы) шығу қаупіне байланысты кориум тұзаққа түскен кезде балқымаға су беруді бірден бастаған жөн. Осыған байланысты авторлар гравитациялық инверсия процесі аяқталғанға дейінгі кезеңде үздіксіз жылу жинауды ұйымдастыру және кориум температурасын төмендету мақсатында кориум бетін қосымша салқындату үшін жеңіл балқитын металды пайдалану идеясын дамытты. Ұсынылған мақалада кориумның кандидаттық жеңіл балқитын металдармен – салқындатқыштармен өзара әрекеттесуін модельдеу нәтижелері келтірілген. Модельдеу ANSYS бағдарламалық кешенінің көмегімен жүзеге асырылды. Жүргізілген жұмыстың нәтижесінде қарастырылып отырған салқындатқыш металдардың әрқайсысы балқу мен қайнаудың фазалық ауысу нүктелеріне жететін уақыт анықталды. Нәтижелерді талдау кориумды салқындатудың ұсынылған әдісін практикалық іске асыру туралы тиісті қорытынды жасауға мүмкіндік берді.

Жұмыстың мақсаты жобаланбаған Қаражыра көмірін тиімді жағуды қамтамасыз ету үшін қазандық агрегатын пайдаланудың режимдік жағдайларын белгілеу болып табылады. Қазандық жұмысының тиімділігін айқындайтын негізгі факторлары: жағылатын отынның сапалық құрамы, минералдық бөлігінің отын жану процесінде өзгеруі, отынның жану температурасы, жоғары температураның минералды бөлігіне әсер ету ұзақтығы, отынды жағу дұрыс ұйымдастырылған тәсілі мен жану камерасының конструкциялық ерекшеліктері болып табылады. Алға қойылған мақсатқа жету үшін Семей қаласының ЖЭО-1 КВ-Т-116,3-150 маркалы қазандықта Қаражыра қимасының жобаланбаған көмірін жағу мысалында қазандықтың жұмысына кешенді зерттеу жүргізу қажет. Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде ауыспалы жылу өнімдеу жағдайда жобаланбаған Қаражыра көмірін жағу кезінде қазандық агрегатының нақты жағдайындағы жұмыстың сапалық параметрлері алынды. Жобаланбаған көмірді жағу кезінде алынған деректерді талдау болашақта қазандықта орнатылған тазалау құралдарының жұмысын оңтайландыру бойынша бірқатар практикалық ұсыныстар жасауға мүмкіндік береді.

Тығыздық функционалы теориясының аясында X₂FeSi (X = Mn, V) толық (L₂1) және кері (XA) Гейслер қорытпаларының электрондық және магниттік қасиеттері зерттелді. Есептеулер үш түрлі функционалмен, LDA, GGA және meta-GGA, жүргізілді. Зерттеу жұмысында L₂1 және XA құрылымдары үшін энергетикалық тұрақтылығы жоғары құрылымды анықтау. Алынған мәліметтерден екі құрылым үшін де энергетикалық тұрақты екенін XA құрылымы көрсетті. Функционалды таңдау фазалардың энергетикалық тұрақтылығына әсер етпейтіні анықталды. Есептеулер негізінде мета-GGA (SCAN) қорытпалардың электрондық қасиеттерін дәлірек сипаттайтыны анықталды. Есептеулер барысында бұл қорытпалар жартылай металл екені анықталды. Гейслер қорытпаларының жартылай металда пайда болатын тыйым салынған аймақтың және электрондық және магниттік қасиеттердің өзгеруінің себептерін зерттеу және түсіну үшін локальді орта тұрғысынан талдау жүргізілді. Есептеулер сонымен қатар екі құрылым үшін Mn₂FeSi магниттік моменті 1,99 μ_Б/ф.б. екенін көрсетті. V₂FeSi үшін. XA құрылымыда μ = 2,00 μ_Б/ф.б. және L₂1 құрылымында μ = 2,37 μ_Б/ф.б. Бұл есептеулер ХА құрылымына арналған Слейтер-Полинг ережесіне сәйкес келеді.

Қазіргі уақытта наноматериалдар ерекше физикалық-химиялық қасиеттеріне байланысты тиімді және селективті катализаторларды синтездеу саласындағы маңызды материалдар класына айналды. Катализатор құрамында ауыспалы металл нанобөлшектерінің болуы, полихлорбифенилдің (ПХБ) гидродехлорлану үрдісін жақсартып қана қоймай, катализатордағы асыл металл мөлшерін азайтуға мүмкіншілік береді. Тұрақты органикалық ластаушы заттарды (ТОЛ) залалсыздандыруға арналған белсенді және тұрақты гетерогенді катализаторлар алу үшін тасымалдағыш пен синтез әдісін дұрыс таңдау қажет. Зерттеуде ПХБ-ді гидродехлорлауға арналған никель нанокатализаторының синтезі ылғалды сіңіру әдісімен жүргізілді. БАУ-A техникалық белсендірілген көмір алдын ала тұз қышқылымен модификацияланып, никель катализаторын алуда тасымалдаушы (АУ_m) ретінде пайдаланылды. Заманауи физико-химиялық әдістерді қолдана отырып, синтезделген нанокатализатордың негізгі қасиеттері зерттелді. Модификацияланған белсендірілген көмірдегі АУ_m карбоксил және карбонил топтары тасымалдаушы бойына никельді ұстап тұратын негізгі функционалды топтар екендігі ИҚ-спектроскопия әдісімен анықталды. Никель нанокатализаторының беттік құрылысы жақсы дамыған және ондағы никель нанобөлшегі тасымалдаушының микро- және мезокеуектеріне бекиді. Никель нанокатализаторы көмегімен гидродехлорлауға ұшыраған 2,2',3,3',4-пентахлоробифенилдің түрлену дәрежесі 84,21% құрайды, бұл синтезделген катализатордың ТОЛ-ға каталитикалық белсенділігін айқындайды.

Семей сынақ полигонында (ССП) типі және қуаты әртүрлі көптеген ядролық сынақтар жүргізілді. Бұл оның аумағында бір-бірінен сипатымен, деңгейлерімен және изотопты құрамымен ерекшеленетін радиоактивті ластанған учаскелердің пайда болуына әкелді. Бұл кезде көбінесе техногенді радионуклидтер ССП топырақ жамылғысында тығыз байланысқан, аз еріген формада кездеседі, ол бұлардың үлгілерден соңынан сандық талдауы үшін толық алынуын қиындатады. Әдетте алыну процесі ашық жүйелерде фторлысутекті қышқыл ерітінділері (HF) мен өзге де минералды қышқылдарды пайдаланумен жүзеге асырылады. Алайда бұл әдіс көп уақытты алады, реагенттердің көп мөлшерін талап етеді және талданатын элементтердің шығынына, сондай-ақ сынамалардың болжамды айқасып ластануына әкелуі мүмкін. Ашық жүйелерде автоклавтарда ыдырату  қышқылдық ыдыратуға балама болып табылады. Бұл әдіс бір жағынан ашық ыдыратуға тән кемшіліктерден ада, екінші жағынан әдістің қышқылдардың жоғары  қайнау температурасының жоғарылауына байланысты ыдырату процесін жылдамдатумен берілген сөзсіз артықшылығы бар. Тәжірибе нәтижелері көрсеткендей, көптеген жағдайларда топырақ сынамаларындағы 239+240Pu толық қышқылдық ыдырату және автоклавты ыдыратуды пайдаланумен алынған меншікті белсенділігін өлшеу нәтижелері өзара жеткілікті жақсы сәйкес келеді (бар айырмашылықтар өлшеулердің дәлсіздік шектерінде тұр). Радиоактивтіліктің стандартты үлгілерін автоклавтық ыдырату тәсілін пайдалану арқылы талдау қанағаттанарлық нәтижелерді көрсетті, аттестатталған мәндерден ауытқу шамамен 5%-ды құрады.

Бұл жұмыста сәулелік-плазмалық разрядта карбидизациядан кейінгі вольфрамның беткі қабатының көлденең қимасының құрылымдық-фазалық күйін зерттеу нәтижелері берілген. Вольфрам бетін сәулелік-плазмалық разрядта карбидизациялау плазмалық-сәулелік қондырғыда жүргізілді. 1000 °С, 1200 °С, 1400 °С температурада карбидизациядан кейін вольфрам үлгілерінің беткі қабатының көлденең қимасының құрылымын зерттеу трансмиссиялық және сканерлеуші электронды микроскоп арқылы жүргізілді. Сканерлеуші электронды микроскоптағы зерттеулердің нәтижелері бойынша энергия-дисперсиялық спектрометрдің көпқабатты картасы және жергілікті элементтік талдау алынды, оның негізінде вольфрамдағы көміртегі атомдарының ену тереңдігінің бағасы жасалды. Енгізу тереңдігі ~20 мкм екені анықталды. Беткі қабаттың жұқа құрылымын зерттеу трансмиссиялық электронды микроскоптың көмегімен жүзеге асырылды. Трансмиссиялық электронды микроскопта карбидтелген қабаты бар вольфрам үлгілерінің көлденең қимасын талдау үшін қималар Ion Slicer EM-09100 IS қондырғысы арқылы ионды жұқарту арқылы дайындалды. Зерттеу нәтижелері бойынша карбидизациядан кейін беткі қабаттағы вольфрам негізінен WC, W₂C карбидтерінің құрамында болатыны анықталды. 1200 °C, 1400 °C температурада карбидизациядан кейін вольфрам үлгілерінің беткі қабатының көлденең қимасының жарқын өрістегі суреттерінде үлгінің беткі қабатының серпімді күйін көрсететін иілу сөну контурлары анықталады, бұл фольганың иілу-бұралуына әкеледі.